چرا خداوند ما را از قسم خوردن نهي مي‌كند ولي خودش در قرآن كريم در موارد متعددي قسم ياد كرده است؟ |
از ديدگاه اسلام، سوگند ياد كردن عملي ناپسند بوده و اجتناب از آن بسيار مطلوب و پسنديده مي‌باشد، اما متفاوت بودن حالات انسان به هنگام سوگند ياد كردن از يك سو و انگيزه‌هاي مختلف جهت قسم خوردن از سوي ديگر، موجب برخورد متفاوت قرآن كريم با انواع سوگندها شده است به بياني واضح‌تر، خداوند متعال در قرآن كريم آيه 224 از سوره بقره مسلمين را از هر نوع سوگندي حتي به منظور نيكي و تقوي و اصلاح بين مردم برحذر داشته و سپس در آيه 225 از همان سوره با تقسيم سوگندها به سوگند لغو و سوگند جدّي، سوگند لغو را فاقد اثر جزايي و فقهي و سوگند جدي را موضوع احكام فقهي و اثرات وضعي قرار داده است. |
به عنوان مثال، قسم‌هايي كه معمولاً از روي عادت براي امور عادي و كم‌ارزش، بر زبان جاري مي‌گردند، در عين حال كه نامطلوب و شايستة پرهيز هستند لغو و بي‌اعتبار شمرده شده و اسلام هيچ گونه عقوبتي را چه دنيوي و چه اخروي بر آن مترتب نمي‌سازد. |
اما سوگندهايي كه با عزم و اراده و تصميم جدي و به منظور رسيدن به اهدافي خاص، از انسان صادر مي‌شود، داراي اهميت بوده و به همين لحاظ داراي اثرات گوناگون وضعي و فقهي هستند.(1) |
البته لازم به ذكر است كه ممنوع بودن سوگند و نامطلوب بودن آن حكمي كلي است; ولي استثنأبردار است. زيرا قسم خوردن نزد حاكم شرع، نه تنها ممنوع و يا مكروه نيست، بلكه در برخي موارد واجب و تنها راه حل خصومت‌ها است. |
از آن جمله هنگامي كه مرد، همسر خود را متهم به زنا كرده و نتواند براي اثبات مدعاي خود، چهار شاهد عادل بياورد، به دستور قرآن كريم بايد به ترتيبي خاص، سوگند ياد كند و همسر او نيز، مي‌تواند در دفاع از خود به شيوه‌اي كه قرآن كريم تعليم داده، قسم بخورد.(2) (در كتب فقهي، مواضع لزوم سوگند در حضور قاضي به تفصيل بيان شده است.) |
و اما دربارة سوگندهايي كه خداوند متعال در قرآن كريم ياد فرموده، بايد گفت: كه آن سوگندها داراي دو پيام و يك نتيجه هستند. |
پيام اول: توجه به موضوعي است كه دربارة آن قسم ياد شده تا شنوندگاه با پي بردن به عظمت موضوع، در مفاد آن بيشتر دقت كنند. |
پيام دوم: توجه به اهميت چيزي است كه قسم به آن تعلق گرفته. خورشيد، ماه، ستارگان، شب و روز، نفس انسان و كيفيت هدايت و اضلال و ساير چيزهايي كه قرآن به آنها قسم ياد كرده; اموري بسيار مهم و داراي نكات برجسته، تأمل برانگيز و دقيق هستند. |
حاصل و نتيجه اين دو پيام، تحرك فكري انسان و تلاش براي علم و فهم بيشتر است. واضح است كه اين نوع سوگندها به دليل اثرات مفيد و سازنده با سوگندهاي لغو و بي پايه كه معمولاً همراه با نوعي توهين به مقام شامخ ربوبي و يا ساير مقدسات مي‌باشد، نسبتي ندارد و در حقيقت اين دو نوع قسم، از دو مقوله جدا و بي‌ارتباط با يكديگر هستند. |
پاورقي: |
1- جهت اطلاع بيشتر در اين خصوص، به تفسير نمونه، ج 2، ذيل آيات ياد شده از سوره بقره (224 ـ 225)و همچنين تفسير آيه 89 از سوره مائده مراجعه نماييد. |
2- آيات 6 ـ 9 سورة نور. |
|