درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: زمان خیار

کلام در باب خیار عیب بود. بحث نیز در این باره بود که آیا خیار عیب از زمان عقد است، یا از زمان ظهور عیب؟ بیان نمودیم اگر کسی سراغ اصول عملیه و اصول لفظیه برود، اقتضای این اصول اینست که خیار از زمان ظهور عیب باشد. اما اگر سراغ ادله‌ی خاصه برویم، گاهی دلیل خیار عیب، لا ضرر است، گاهی شرط ارتکازی است، و گاهی نیز روایات خاصه است. در مورد لاضرر و شرط ارتکازی در جلسه‌ی قبل صحت نمودیم.

روایات خاصه‌ی خیار عیب

در روایات خیار عیب، موارد بسیار زیادی وجود دارد که در آن کلمه‌ی "ظهور" یا "وجدان" و امثالهما ذکر شده است. ظاهر این روایات این است که مشتری بعد از "وجدان" یا "علم" دارای خیار است. و تقریبا تمام این روایات، خیار را برای زمان ظهور عیب می‌داند.

ممکن است کسی بگوید اصل در هر قیدی که در روایات ذکر می‌شود، موضوعیت آن است، به جز کلماتی چون علم یا وجدان؛ که اصل اولی در این کلمات طریقیت است. در نتیجه این که خیار از حین عقد است و نه این که از ظهور عیب باشد. البته در کل این روایات، ما هیچ روایتی ندیدیم که عیب سبب خیار باشد. حال اگر کسی بگوید از برخی روایات استفاده می‌شود که عیب، اولاً و بالذات سبب خیار است. یعنی اگر عیب باشد خیار هست و اگر نباشد که خیار نیست. اما بر فرض علیت عیب برای خیار، علیت تامه ثابت نمی‌شود. شاید خیار، دائر مدار عیب باشد، ولی ظهور شرط متاخر باشد و تا این شرط نیامده است، آن علت، علت ناقصه است و اثر نمی‌کند. (نفت علت آتش است، اما تا کبریت زده نشود، آتش ایجاد نمی‌شود. کبریت شرط متاخر و نفت علت است.)

امام اگر بخواهیم سراغ قواعد برویم باید این گونه بگوییم که اصل اولی در عقد لازم بودن است، یک مورد را علم داریم که تخصیص خورده است، و آن هم جایی که عقدری بر مبیع معیوب منعقد شود و عیب هم ظاهر شده است. اما در جایی که عیب هست، اما ظاهر نشده است، معلوم نیست بتوانیم خیار را در فاصله‌ی عقد تا ظهور عیب، ثابت کنیم. بنابراین باید بگوییم در فاصله‌ی عقد تا ظهور، به اصاله اللزوم تمسک کنیم، بعد از عیب را هم که یقین داریم خیار ثابت است، از لزوم دست بر می‌داریم.

نتیجه این که حتی اگر دلیلی داشته باشیم که عیب علت و سبب خیار است، باز ثابت نمی‌شود که قبل از ظهور عیب، خیار وجود داشته باشد.