< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد احمد عابدی

96/01/28

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مسقطات

مقدمه

کلام در باب این بود که آیا تبعض صفقه، مانع از خیار عیب میشود یا خیر؟ و بعباره اخری آیا مشتری نسبت به رد کل مبیع خیار دارد (هم صحیح و هم معیوب) یا این که فقط نسبت یه معیوب خیار دارد؟ مشهور بلکه اجماع معتقد بودند که مشتری یا باید کل مبیع را نگه دارد یا باید کل مبیع را فسخ کند. و فقط مشتری میتواند ارش بگیرد. و ما بیان نمودیم خلاف اجماع، درست است و مشتری فقط نسبت به جز معیوب خیار دارد و حق ارش هم ندارد. زیرا ارش در طول رد است و در عرض رد نیست.

بحث در این است که اگر فرض کنیم دلیل اجتهادی نداریم (مثلا روایتی در مسئله نباشد) اگر بخواهیم سراغ قواعد و اصول عملیه (ادلهی فقاهی) چه باید بکنیم؟ سابقاً بیان نمودیم خیارات به دو دسته تقسیم میشوند، برخی تاسیس شرع هستند مانند مجلس و حیوان. برخی نیز امضائی هستند، یعنی عقلا این موارد را دارند و شارع نیز آن را تایید نموده است مانند خیار شرط، غبن، عیب و ...

خیار عیب یک خیار عقلائی است و عقلا شرط ارتکازی را قبول دارند، هر کس معامله میکند (چه بایع و چه مشتری) دو شرط را با زبان بی زبانی ذکر نموده است. یکی این که این چیزی را که میخرم یا میفروشم باید سالم باشد (شرط سلامت) و دیگر هم این که این کالایی را که میخرم، تبعض پیدا نکند و تقسیم نشود.

بنابراین اگر دو چیز را بایع فروخت و یکی از آنها معیوب بود، مشتری خیار دارد. در واقع مشتری شرط کرده بود این کالا را سالم به من بدهید و بایع کالا را سالم به او نداد. (در حقیقت برگشت خیار عیب به تخلف شرط (سلامت) است.)

گاهی یک جز مبیع معیوب و یک جز آن سالم است مثلا فرشی که یک طرف آن سالم و یک طرف آن معیوب است. در اینجا شرط ارتکازی این است که کل فرش باید سالم باشد و اگر یک جز معیوب بود، مشتری میتواند کل آن را رد نماید. اما اگر کسی یک یخچال و یک تلویزیون خرید، در این صورت اگر مراد خریدار این بود که این دو کالا به یک مناسبتی با هم باشد مثلا هم رنگ باشد یا... در این صورت اگر یکی معیوب بود، باید کل معامله را فسخ کنند. اما اگر برای خریدار هیچ اهمیتی نداشت و دو کالا متفاوت بود برایش، در این صورت اگر یکی از کالاها معیوب بود، فقط معیوب را رد میکند. بعباره اخری اصول عملیه اقتضا میکند بگوییم هر عقدی لازم است، مگر این که یکی از طرفین خیار فسخ داشته باشد. مشتری اگر خواست یک جز را بدون جز دیگر رد کند، ما نسبت به معیب، یقین داریم که فسخ مشتری نافذ است. اما کل مبیع را یا جز سالم را شک داریم که بتواند فسخ و رد کند، و اصل عدم نفوذ فسخ مشتری است. یعنی استصحاب لزوم عقد مینماییم. (یا استصحاب بقای ملکیت بایع نسبت به ثمن را میکنیم.) نتیجه این که هم قواعد و هم اصول عملیه اقتضا میکند که به خلاف اجماع تن بدهیم، یعنی اصل عملی هم به ما اجازه میدهد، فقط معیوب را فسخ و رد نماییم.

مسئلهی بعد این است که مرحوم شیخ در مکاسب فرموده است گاهی بحث تبعض مربوط به تبعض مشتری و بایع است، دو مطلب در این جا داریم، یکی این که گاهی تبعض من جهت المشتری است، و گاهی تبعض خیار من جهت البایع است. مثلا بایع کالایی را خرید و مشتری هم دو نفر بود. آیا وقتی مشتری متعدد است، خیار هم متعدد است، یعنی هر کدام از مشتریها یک خیار عیب دارند؟ یا این که یک حیار برای مجموع مشتریها وجود دارد؟ بعباره اخری خیار عیب مثل یک عام استغراقی است که هر کس مشتری بود، خیار عیب دارد؟ یا این که خیار مانند عام مجموعی است و مجموع مشتری ها من حیث المجموع یک خیار دارند؟ (مانند خیاری که به ورثه، به ارث میرسد.)

سه قول در این مسئله وجود دارد:

قول اول: قائل شویم هر کدام از مشتریها یک خیار مستقل دارد.

قول دوم: قائل شویم مجموع مشتریها من حیث المجموع یک خیار دارد.

قول سوم: قائل شویم که فرق بگذاریم بین علم بایع و جهل بایع. یعنی اگر بایع میدانست که مشتری متعدد است و فروخت، در این جا هر مشتری یک خیار دارد، اما اگر بایع جاهل به تعدد مشتری بود، بگوییم فقط یک خیار است.

برای شیخ انصاری مسلم بوده است که خیار به مجموع مشتری من حیث المجموع تعلق میگیرد و شیخ معتقد است که خیار قابل تبعض نیست، گرچه متعلق خیار قابل تبعض میباشد.

از آن چه که تا به حال بحث نمودیم، این روشن است وقتی تبعض خیار را در بحث قبل پذیرفتیم، این جا هم آن را میپذیریم، یعنی وقتی خود مبیع، متبعض میشود و یک جز آن معیوب است و یک جز آن معیوب نیست، وقتی مشتری هم متعدد باشد، هکذا. یعنی خیار مربوط به مجموع من حیث المجموع نیست، بلکه خیار مربوط به جز معیب است. حالا اگر یک مشتری جزئی که تحویل گرفته است سالم است، این مشتری دلیلی برای خیار داشتن ندارد، بر عکس مشتریای که جز معیب را تحویل گرفته است. (خیار به عقد تعلق میگیرد، از جهت آن که عقد را فسخ کند، اما سبب خیار، معیب یا مجموع معیب و صحیح است.)

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo