درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: اعلام به عیب

1. روایتی در صحیح بخاری از ابوهریره از پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که کسی که حیوان را تصریه[1] کرد، مشتری نگاه می‌کند مصلحت خودش چیست، اگر دوست داشت می تواند بیع را امضا کند، و اگر تمایل نداشت (می تواند معامله را فسخ کند و حیوان را پس بدهد، اما) در مقابل شیری که دوشیده است، یک صاع خرما به بایع بدهد. اهل سنت به دلیل روایت، حکم به صحت بیع می کنند، چون این که از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که می فرماید مشتری خیار دارد، خیار فرع بر عیب است.

در میان فقهای شیعه سه نفر قائل به عدم صحت بیع هستند، لیکن باقی فقها حکم به صحت بیع کرده‌اند. مقدس اردبیلی و شهید ثانی در مسالک الافهام و مرحوم صاحب جواهر(رحمه الله علیهم) فرموده‌اند اگر شخص کالای معیوبی را فروخت و عیبش را اعلام ننمود، بیعش باطل است.

نظریه‌ی صاحب جواهر(ره)

"نعم، هو كذلك في مزج اللبن، ولعل كلامهم في غيره. ثم على الوجوب، فالظاهر صحة البيع، لأن النهي عن أمر خارج، بل لا يبعد ذلك حتى في اللبن الممزوج"[2]

امام خمینی(ره) در مورد صحت بیع می‌فرماید: "و كيف كان، لا وجه لبطلان البيع على فرض كون ترك الإعلام غشّاً؛ ضرورة أنّه محرّم نفسي، لا ينطبق على البيع حتّى خارجاً، مع أنّه لو كان منطبقاً عليه أيضاً، لم يوجب بطلانه، و لا حرمته."[3]

مرحوم سید یزدی در حاشیه مکاسب در مورد فساد و یا عدم فساد چنین بیعی می‌فرماید: "ثمّ إنّ في مورد صدق الغش و الحكم بالحرمة لا ينبغي التأمّل في عدم فساد المعاملة، لأنّ الحرمة نفسية لا إرشادية غيرية"[4] ایشان در مقام بیان این است که در مواردی که غش صدق می کند و حکم به حرمت هم میکنیم، شکی در این نیست که معامله فاسد نیست، و بلکه صحیح است، دلیل هم اینست که نهی از معامله، نهی نفسی است و نهی غیری نیست، اگر نهی شارع مرادش این باشد که پولی را که می گیری مالک نیستی، این نهی غیری است و دلالت بر فساد معامله دارد. مثلا موقعی که از ربا و یا فروش خمر نهی می کند، مرادش اینست که آن پولی را که می گیری مالک نیستی، یعنی معامله باطل است. اما اگر شارع می فرماید این کار را نکن مفسده دارد، مرادش این است که این کار حرام است، اما باطل نیست. مرحوم یزدی در ادامه کلام مقدس اردبیلی مبنی بر بطلان بیع را نقل می کند: "عن الأردبيلي قدّس سرّه الحكم بفسادها قال لورود النهي عن هذا البيع فيكون المغشوش منهيّا عن بيعه كما أشير إليه في رواية قطع الدينار و إلقائه في البالوعة معلّلا بقوله ع حتى لا يباع بشي‌ء فيه غش و لأنّ نفس البيع غش منهيّ عنه" و سپس در رد فرمایش مقدس اردبیلی می فرماید: "فيه أنّ النّهي متعلّق بأمر خارج لا بالمعاملة" نهی خارج به امر خارج تعلق گرفته که همانا غش باشد، و نهی به معامله نیست و در نتیجه معامله صحیح است.