درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: ماهیت عیب

در مکاسب، بحثی ذیل عنوان ذکر مصادیق عیب ذکر شده است و مباحث غالبی آن درباره‌ی عبید و إماء است. گرچه این موارد خوب است، لیکن بنابر کاربردی نبودن این موارد ما در مقام نقل موارد کاربردی هستیم. در جلسه‌ی سابق نیز به بحث عیب در زکات پرداختیم.

امروز در باب عیب در قربانی مطالبی را بیان می‌کنیم. به قربانی در حج، اُضحیه گفته می‌شود. و مستحب است هر کس به مکه می‌رود، هدیه‌ای برای کعبه ببرد که غالبا به فقرای مکه داده می‌شود که به آن هَدی گفته می‌شود و .... در تمام این موارد بحثی در کتب فقهی مطرح می‌شود که اگر قربانی عیب داشت، حکمش چیست؟ در باب حج عیب قربانی "ما یَنقُصُ اللحم" است یعنی حیوانی که گوشتش کم است، مثلا لاغر است و ... یا حیوانی که زیبا نیست، یا حیوانی که لوچ است و .... فلذا این موارد برای قربانی کفایت نمی‌کند. حال آیا روایاتی که این موارد را مشخص نموده است، آیا این موارد را عیب می‌شمارد و چون این موارد عیب است برای قربانی مفید نیست، و یا این که شارع حکم نموده است حیوانی که دارای این موارد است، برای قربانی کفایت نمی‌کند؛ فارغ از این که این مورد عیب باشد یا نباشد.

هر دو احتمال، محتمل است. از طرفی ممکن است بگوییم درست است لفظ عیب در این روایات استعمال نشده است، اما مواردی که ذکر شده است از مصادیق عیب است. از طرفی نیز می‌توان مدعی شد این روایات در مقام بیان عیب نیست، بلکه در مقام بیان حکم شرعی است.

این موارد نیز عیب نامیده می‌شود. در باب نکاح اگر عیب خاصی در هر کدام از زوجین باشد، دیگری خیار فسخ دارد. خیار فسخ در باب نکاح نیز خیلی با طلاق فرق دارد من جمله این که اگر یکی از طرفین فسخ نمود، زن عده لازم نیست نگه دارد، بر عکس طلاق. یا اگر کسی فسخ کند، طلب نیمی از مهر وجود نخواهد داشت، بر عکس طلاق.

در باب نکاح در فقه شیعه، می‌گویند تنها همین عیب‌های خاص موجب فسخ است، در حالی که در فقه اهل سنت، مطلق عیب ملاک فسخ است.

گاهی در روایات مصادیق خاصی برای مطلق عیب ذکر شده است، گاهی مصادیقی ذکر شده که معلوم نیست عیب باشد، اما احکام عیب بر آن‌ها بار می‌شود.

(حضرت استاد در پاسخ سوالات طلاب، مطالب متفاوت و پراکنده‌ای نقل نمودند که به جهت پرهیز از طولانی شدن، از ذکر آن پرهیز نمودیم.)