درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: ارش

کلام در باب راه تشخیص ارش بود. و بحث نمودیم از این که اگر بایع و مشتری قیمت صحیح و معیب را نمی‌دانند، بایستی به مقوم مراجعه نمایند. طبق فرمایش شیخ نیز مقوم به سه گونه خبر می‌دهد:

گاهی عن حس خبر می‌دهد که این شی در بازار چه قیمتی دارد.

گاهی عن حس خبر می‌دهد که این شی در بازار وجود ندارد، اما مقوم قیمت را حدس می‌زند.

گاهی هم مقوم قیمت را مشخص نمی‌کند (زیرا قیمت مشخص است) و تنها مقوم اوصاف شیئ را مشخص می‌کند.

شهادت که در باب مرافعات و قضاوت مطرح می‌شود و به آن بینه هم گفته می‌شود، از نظر لغوی در معنای حضور استعمال شده است، مرحوم صاحب جواهر در معنای شهادت آورده است که شهادت قول قطعی از یک حق ثابت شده است. سپس صاحب جواهر فرموده است این گونه کلمات نیاز به معنی ندارد و باید بهه عرف مراجعه نمود.

در مورد این مطلب که باید شهادت از علم و یقین باشد، به جهت معنای لغوی شهادت است، زیرا در لغت شهادت، جزم و یقین نهفته است، مضافا بر این که روایات فراوانی داریم که شهادت باید جزمی و یقینی باشد. مثل روایتی که می‌فرماید آن گونه که خورشید را می‌بینی شهادت بده و در غیر این صورت شهادت نده. یا مثل این که شخصی مطلبی را به خط و مهر خود را پیدا می‌کند، اما ماوقع را بیاد ندارد، در این صورت هم نمی‌تواند به استناد آن دستخط که متعلق به خودش است، شهادت بدهد. بنابراین علم در شهادت موضوعیت دارد.

حال علم حسی مد نظر است یا علم حدسی؟ اگر علم حسی مدنظر باشد، در این صورت باید پس احتمالا قائل شویم شهادت نابینا در موردی که نیاز به دیدن است، معتبر نیست. (زیرا حضور به معنای دیدن است.) لیکن در وسایل الشیعه چند روایت است که ظاهرا در برخی موارد شهادت نابینا را معتبر می‌داند؛ روایات عدیده هم بر این که شهادت باید از علم باشد، و علم هم علم حسی مد نظر است. اما در کتاب جواهر، آمده است شهادت از حدس هم کفایت می‌کند: "فان ظاهر عبارة الشاهد بل صريحها كونه معلوما لديه حسا لا شرعا"[1] ظاهر کلمه‌ی شهادت و بلکه صریح آن، این است که باید آن مطلب به صورت حسی برای شاهد معلوم باشد (نه این که به صورت شرعی برای شاهد ثابت باشد.) یعنی شهادت مستند به شرع نباید باشد، بلکه مستند به حس باید باشد.

اما ایشان در ادامه می‌فرماید: اگر در شهادت خبر حسی مد نظر باشد، شهادت به توحید و رسالت ممکن نیست، زیرا کسی خداوند و نبوت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را ندیده است. و با توجه به روایاتی که در مورد شخص نابینا داریم و شخص نابینا امکان دیدن ندارد، پس شهادت از حدس (قریب علم) هم جایز است.

اما پاسخ فرمایش صاحب جواهر این است که در مواردی مثل ولایت حضرت امیر(علیه السلام) و یا قضیه‌ی فدک حضرت زهرا(سلام الله علیها)، شهادت ممکن است، زیرا این‌ها از موارد خبر حسی است. اما در مواردی مانند توحید و یا نبوت رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز این موارد از حدسیات قریب به حس است، و این گونه حدسیات را همه حجت می‌دانند. بنابراین اشکالات صاحب جواهر وارد نیست، و همان مطلب اولی که صاحب جواهر نقل فرمودند درست است.