درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: روایات وجوب تعیینی نماز جمعه

بیان نمودیم از روایات موجود استفاده می‌شود که نماز جمعه در عصر غیبت واجب تخییری است و شواهدی بر آن ذک نمودیم. حال بحث می‌نماییم که شاید کسانی بگویند روایاتی داریم که دلالت دارند بر وجوب تعیینی همیشگی نماز جمعه.

چند روایت را ذکر می‌نماییم؛

روایت: "وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع عَلَى مَنْ‌ تَجِبُ‌ الْجُمُعَةُ قَالَ‌ تَجِبُ‌ عَلَى سَبْعَةِ نَفَرٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ لَا جُمُعَةَ لِأَقَلَّ مِنْ خَمْسَةٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ أَحَدُهُمُ الْإِمَامُ فَإِذَا اجْتَمَعَ سَبْعَةٌ وَ لَمْ يَخَافُوا أَمَّهُمْ بَعْضُهُمْ وَ خَطَبَهُمْ." [1]

پرسیدم نماز جمعه بر چه کسی واجب است؟ فرمود بر هفت نفر مسلمان واجب است. اگر از پنج نفر کمتر باشند نماز جمعه واجب نیست، آن پنج نفر هم باید یک نفر آن امام و چهار نفر ماموم باشند. اگر هفت نفر بودند و تقیه‌ای در کار نبود، باید برخی امام شوند و خطبه هم بخوانند.

بررسی سندی: سند شیخ صدوق به زراره، صحیحه است.

بررسی دلالی: جمله "أَمَّهُمْ بَعْضُهُمْ وَ خَطَبَهُمْ" خبریه و در مقام انشاء است و دلالت بر وجوب دارد. ابتدای روایت هم "تجب" آمده است. شاید کسی بگوید هم صدر و هم ذیل روایت دلالت دارد بر این که نماز جمعه واجب تعیینی است. ولکن اگر این روایت را بدین صورت معنی نماییم که اگر هفت نفر باشد نماز جمعه واجب است خوب واضح است که همه جا حداقل هفت نفر وجود دارد و اصلا این نیازی به گفتن ندارد. مراد از این هفت نفر افراد خاصی مانند قاضی و دادستان و مجری اجرای احکام و... است.

روایت: "وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: الْجُمُعَةُ وَاجِبَةٌ عَلَى‌ كُلِ‌ أَحَدٍ لَا يُعْذَرُ النَّاسُ فِيهَا إِلَّا خَمْسَةٌ الْمَرْأَةُ وَ الْمَمْلُوكُ وَ الْمُسَافِرُ وَ الْمَرِيضُ وَ الصَّبِيُّ."

بررسی سندی: روایت صحیحه است و شیخ طوسی آن را نقل نموده است.

بررسی دلالی: آیا روایت دلالت بر واجب تعیینی دارد؟ باید گفت روایت چنان دلالتی ندارد. زیرا روایت می‌فرماید زن و مریض و مسافر و ... مشمول حکم وجوب نماز جمعه نیست. حال اگر این افراد به نماز جمعه بروند نمازشان درست است. مراد از این که می‌فرماید نماز جمعه بر زن واجب نیست یعنی هر جا نماز جمعه اقامه می‌شود کسی معذور نیست نرود و همه باید بروند. روایت در مقام بیان این نیست که نماز جمعه واجب است مگر بر این پنج دسته. در این فرض روایت می‌خواهد بفرماید نماز جمعه بر همه واجب عینی است ولی زن‌ها نیاز نیست اقامه کند. پس روایت می‌خواهد بفرماید اگر جایی نماز جمعه واجب است همه باید بروند اما اگر نماز جمعه نمی‌خوانند دیگر نیاز نیست بروند.

روایت: "مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ تَدَعَ الْجُمُعَةَ فِي‌ الْمَطَرِ."[2]

هر وقت باران می‌آید می‌توانید نماز جمعه نخوانید.

بررسی دلالی: مفهوم روایت اینست که هر وقت باران نمی‌آید نماز جمعه واجب است. ولیکن این روایت دلالت دارد بر این که نماز جمعه واجب نیست. آیا باران مجوز ترک واجب عینی است؟ پاسخ منفی است. پس این که روایت می‌فرماید نماز جمعه را در باران نیاز نیست بخوانی نمایانگر اینست که نماز جمعه واجب نیست. (مثلا وقتی باران می‌بارد یا هوا سرد است نماز جماعت هم لازم نیست برگزار شود و پیامبر اکرم(ع) هم نماز خود را تعطیل می‌کرد. ولی شخص باید در منزل نماز خود را بخواند.)