درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: روایات تقیه

مقـدمـه: بحث در وجوب و عدم وجوب نماز جمعه و کیفیت وجوب آن است. تعدادی از روایات را مطرح نمودیم و ادله فقاهی هم مطرح شد. چند روایت در مورد تقیه در نماز جمعه داریم، آیا از این روایات می‌شود استفاده نمود نماز جمعه واجب است یا حرام است؟

روایت اول: "مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ حُمْرَانَ عَنْ‌ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: فِي كِتَابِ عَلِيٍّ ع إِذَا صَلَّوُا الْجُمُعَةَ فِي وَقْتٍ‌ فَصَلُّوا مَعَهُمْ وَ لَا تَقُومَنَّ مِنْ‌ مَقْعَدِكَ‌ حَتَّى‌ تُصَلِّيَ رَكْعَتَيْنِ أُخْرَيَيْنِ قُلْتُ فَأَكُونُ قَدْ صَلَّيْتُ أَرْبَعاً لِنَفْسِي لَمْ أَقْتَدِ بِهِ فَقَالَ نَعَم‌" [1]

امام فرمود حضرت علی نامه‌ای نوشت و در نامه‌اش نوشت وقتی اهل سنت نماز جمعه را می‌خوانند با آن‌ها نماز بخوانید. نماز جمعه که تمام شد بلنود نشوید تا دو رکعت دیگر اضافه کنید. عرض کردم یعنی چهار رکعت نماز بخواند و به ایشان اقتدا نکنم؟ حضرت فرمود بله.

بررسی سندی: محمد بن الحسن طوسی به حسین به سعید اهوازی سند صحیح دارد. ابن بکیر موثقه است اما اگر موثق هم نبود چون صفوان از او نقل نموده اشکالی ندارد.

روایت دوم: "وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُدْرِكُ الْإِمَامَ وَ هُوَ يُصَلِّي أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ وَ قَدْ صَلَّى الْإِمَامُ رَكْعَتَيْنِ قَالَ يَفْتَتِحُ الصَّلَاةَ وَ يَدْخُلُ مَعَهُ وَ يَقْرَأُ خَلْفَهُ فِي الرَّكْعَتَيْنِ يَقْرَأُ فِي الْأُولَى الْحَمْدَ- وَ مَا أَدْرَكَ مِنْ سُورَةِ الْجُمُعَةِ- وَ يَرْكَعُ مَعَ الْإِمَامِ وَ فِي الثَّانِيَةِ الْحَمْدَ- وَ مَا أَدْرَكَ مِنْ سُورَةِ الْمُنَافِقِينَ- وَ يَرْكَعُ مَعَ الْإِمَامِ فَإِذَا قَعَدَ الْإِمَامُ لِلتَّشَهُّدِ فَلَا يَتَشَهَّدْ وَ لَكِنْ يُسَبِّحُ فَإِذَا سَلَّمَ الْإِمَامُ رَكَعَ رَكْعَتَيْنِ يُسَبِّحُ فِيهِمَا وَ يَتَشَهَّدُ وَ يُسَلِّمُ."[2]

امام دو رکعت خوانده و ما هم تازه رسیدیم و می‌خواهیم نماز چهار رکعتی بخوانیم. الله اکبر می‌گوید و وارد نماز می‌شویم. در رکعت اول حمد را می‌خواند و هر چه قدر رسید از جمعه می‌خواند. در رکعت دوم هم حمد و هر چه توانست از منافقین می‌خواند. وقتی امام نشست تشهد آخر را بخواند، این شخص تسبیح بگوید و تشهد نخواند، وقتی امام سلام داد بلند شود و دو رکعت دیگر بخواند.

بررسی سندی: عمار بن موسی، شخصی است که روایات عجیب نقل می‌کند. نکاتی که در روایات دیگر نیست، در روایات ایشان هست.

بررسی دلالی: این روایت موضوعش این بود امام دو رکعت خوانده و ما دیر رسیده‌ایم. یعنی امام نماز ظهر می‌خوانده و جمعه نبوده است. اما شما که می‌خواهی جمعه بخوانی این گونه بخون. در تشهد امام هم شما سلام ندهید بلکه سبحان الله بگویید، سپس ادامه نماز را بخوانید.

روایت سوم: "وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع كَيْفَ تَصْنَعُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ- قَالَ كَيْفَ تَصْنَعُ أَنْتَ قُلْتُ أُصَلِّي فِي مَنْزِلِي ثُمَّ أَخْرُجُ فَأُصَلِّي مَعَهُمْ قَالَ كَذَلِكَ أَصْنَعُ أَنَا."[3]

به امام عرض کردم روز جمعه چه می‌کنید؟ امام فرمود تو چکار می‌کنی؟ من عرض نمودم در خانه نمازم را می‌خوانم و با ایشان نماز جمعه می‌خوانم. امام ع فرمود من هم همین کار را می‌کنم.

بررسی دلالی: این روایت هم دلالت ندارد با ایشان نماز شرکت کنیم یا نه. یا نماز را اقتدا کنیم یا خیر. یا نماز کفایت از ظهر می‌کند یا خیر؟ این روایت فقط دلالت دارد که جایز است نماز ظهر خوانده شود و بعد نماز جمعه خوانده شود.