درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: درک فقط رکعت دوم نمازجمعه

مقـدمـه : یک مسئله دیگر در باب نماز جمعه اینست که اگر در جایی نماز جمعه اقامه می‌شود و شخصی دیر رسید، مثلا فقط به رکعت دوم رسید، آیا نماز جمعه‌اش صحیح است یا باطل است؟ باید اعاده کند یا خیر؟ آیا باید نماز ظهر بخواند یا خیر؟

نظر مرحوم صاحب جواهر در مسئله : مرحوم صاحب جواهر فرموده است: " فأما لو لم يحضر الخطبة في أول الصلاة و أدرك مع الامام‌ ‌ركعة قبل الشروع في ركوعها بأن دخل في الصلاة قبل تكبير الامام لركوعه صلى جمعة بلا خلاف، بل الإجماع بقسميه عليه، كما أنه يمكن دعوى تواتر النصوص به، منها‌قول الصادق (عليه السلام) في صحيح الفضل بن عبد الملك: «من أدرك ركعة من الجمعة فقد أدرك الجمعة»‌. و في‌صحيح العزرمي «إذا أدركت الإمام يوم الجمعة و قد سبقك بركعة فأضف إليها ركعة أخرى و أجهر فيها، فإن أدركته و هو يتشهد فصل أربعا». سأله (عليه السلام) الحلبي أيضا «عمن لم يدرك الخطبة يوم الجمعة فقال: يصلي ركعتين، فان فاتته الصلاة فلم يدركها فليصل أربعا، و قال: إذا أدركت الإمام قبل أن يركع الركعة الأخيرة فقد أدركت الصلاة، فإن أنت أدركته بعد ما ركع فهي الظهر أربع»‌بل ذيله دال على المطلوب، ضرورة ظهوره في إدراك الصلاة التي هي الجمعة بإدراك الركعة لا الصلاة جماعة و إن لم تكن جمعة.‌"[1] اگر کسی در اول نماز جمعه به خطبه نرفت (عمداً یا سهواً) و به یک رکعت نماز جمعه رسید، قبل از شروع در رکوع نماز جمعه. قبل از این که امام تکبیر را بگوید که به رکوع برود، این شخص رسید، بدون هیچ خلافی نمازش درست است. اجماع محصل و منقول و تواتر روایی بر صحت چنین نمازی دلالت دارد. و روایت است که هر کس یک رکعت از نماز جمعه را درک کند، همه نماز جمعه را درک کرده است.[2] در صحیحه عزرمی هم آمده است اگر روز جمعه به نماز جمعه رفتید و امام یک رکعت را زودتر خوانده بود، در این صورت شما یک رکعت باید اضافه کنید و آن را هم باید بلند بخوانید، اما اگر به تشهد امام رسیدید، باید چهار رکعت بخوانید.[3]

مرحوم صاحب جواهر فرضی را مطرح می‌کند که شخص به الله اکبر قبل از رکوع برسد و در این صورت نماز جمعه‌اش صحیح است. حال اگر بعد از الله اکبر، در حالی که امام در رکوع است و اگر شخص برسد، نمازش چه حکمی دارد؟ حکم درک قبل از رکوع را می‌دانیم و حکم بعد از رکوع را می‌دانیم اما حکم در رکوع باقی می‌ماند. صاحب جواهر می‌فرماید ذیل این روایت، مطلوب را ثابت می‌کند.

یک روایتی معروف به صحیحه ابن سنان است که می‌فرماید اگر کسی به خطبه نرسد، نماز جمعه‌اش باطل است (قول الصادق(عليه السلام) في صحيح ابن سنان: «لا يكون الجمعة إلا لمن أدرك الخطبتين»‌). معنای روایات بالا این بود که اگر کسی یک رکعت را درک کند نمازش صحیح است اما این روایت خلاف آن را می‌گوید. البته متن روایت ابن سنان، فتوای عمر بن خطاب است، گرچه روایت صحیحه است اما باید آن را حمل بر کمال نمود یا حمل بر تقیه نمود.

اگر کسی در رکوع رکعت دوم به نماز جمعه رسید، مرحوم صاحب جواهر معتقد است چنین نمازی طبق نظر مشهور صحیح است. حتی مستحب است امام بیشتر رکوع را طول دهد تا مردم بیشتری به نماز برسند. این استحباب دلیل بر اینست که هر کس رکوع را درک کرد، نماز جمعه‌اش صحیح است