درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: وجه حجیت اجماع از نظر شیعه

کلام در باب اجماع بود و در این جلسه در باب وجه حجیت اجماع، نزد امامیه بحث می‌کنیم. در شیعه، علمای قدیم (مراد علمای قبل از شیخ طوسی مانند سید مرتضی، شیخ مفید، ابن جنید و ... است)، معمولاً طرفدار اجماع دخولی بودند. یعنی معتقد بودند وقتی امام زمان(عج) به شخصه بین فقها باشد، اجماع حجیت دارد، یعنی وجود امام زمان(عج) بین مجمعین حسی باشد (نه این که حدسی باشد)، یعنی امام زمان(عج) را ببینند. ( و اصل حجیت قول امام نیز یک مطلب اعتقادی در امامیه است.) اما باید گفت این حرف‌ها خوب است و چنین اجماعی حجت است، اما در واقع اصلا چنین اجماعی نداریم.

شیخ طوسی طرف‌دار اجماع لطفی است و ایشان قائل به قاعده‌ی لطف است. ایشان می‌فرماید یکی از الطافی که بر خدای متعال واجب است که امام بفرستد و هدف از بودن امام نیز این است که همه به خلاف نیفتند، بنابراین اگر همه‌ی علما بر چیزی اتفاق کنند و آن چیز خلاف باشد، بر امام واجب است علما را از اشتباه دور کند. اما همان‌گونه که اجماع دخولی هرگز اتفاق نمی‌افتاد، این اجماع هم اتفاق نمی‌افتد. ما به لطف معتقدیم، اما این مقدار لطف بر خداوند واجب نیست. بر خدای متعال این لطف واجب است که احکام را بیان نماید، اما اگر بنی امیه احکام را کتمان کنند، در این جا دیگر بر خدا واجب نیست، احکام را برساند و .... ضمن این که این گونه که شیخ طوسی لطف را بیان نموده است با تاریخ فقه و فقها نمی‌خواند. زیرا در زمان‌های مختلف اجماع‌های مختلف بین فقها صورت گرفته است. بنابراین اجماع لطفی شیخ درست نیست.