درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: اشکال آیت الله بروجردی بر شأن نزول آیه نفر

مقـدمـه: بحث در مورد استدلال به آیه‌ی نفر در حجیت خبر واحد بود. موضوع این آیه‌ی شریفه اینست که لازم نیست تمام مردم به جنگ بروند، بلکه از هر جمعیتی یک گروه به جنگ بروند و یک گروهی نیز کنار پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بمانند.

اشکالات آیت الله بروجردی: آیت الله بروجردی چهار اشکال بر شأن نزول آیه گرفته است:

    • اولاً: "ما"ی در این آیه، "ما"ی نفی است (و نهی نیست) به دلیل "لام" در "لینفروا"؛ زیرا معمولاً "لام" برای تاکید است و تاکید همیشه مربوط به نهی است، و کسی نفی را تاکید نمی‌کند. پس لام که برای تاکید است شاهد اینست که "ما"ی آیه، نافیه است و ناهیه نیست. یعنی آیه می‌فرماید همه نمی‌روند.

    • ثانیاً: "لولا"ی موجود در آیه برای تحریک (و وادار کردن) است در جایی است که مردم به جنگ نمی‌روند و می‌خواهیم ایشان را وادار و تحریک به جنگ نماییم.

    • ثالثاً: کسانی که به جنگ می‌روند با کسانی که تفقه در دین می‌نمایند، دو گروه هستند، در حالی که ظاهر آیه‌ی شریفه این نیست و ظاهر آیه اینست که همان کسی که نفر می‌کند، همان کس فقیه می‌شود. یعنی این آیه می‌خواهد بفرماید همه‌ی مردم نروند درس بخوانند، یک عده بروند درس بخوانند. (نه این که بخواهد بفرماید همه نروند بلکه یک عده بروند و یک عده نروند.)

    • رابعاً: اگر بخواهیم بگوییم دو طایفه داریم یک گروه به جنگ بروند و یک گروه بروند درس بخوانند، این خلاف ظاهر قرآن است و ظاهر قرآن اینست که تقدیر ندارد و به طور کل یک طایفه را مد نظر دارد.

نتیجه این که آیه را این گونه باید معنی نماییم: "همه‌ی مردم نمی‌توانند درس بخوانند، پس حالا که همه نمی‌توانند بخوانند، درس را کنار نباید بگذاریم، آنان که می‌توانند بخوانند، آنان که نمی‌توانند نخوانند، اما آن‌ها که خواندند، بعد به شهر خود بیایند و به مردم هم یاد بدهند."

پاسخ حضرت استاد عابدی به اشکالات آیت الله بروجردی: تمام اشکالات آیت الله بروجردی قابل جواب هستند:

    • پاسخ اشکال اول: طبق گزارش‌های تاریخی، مردم در صدر اسلام همه گرایش و تمایل به جنگ رفتن داشتند، (یک دلیلش این بود که بهترین نوع کسب و کار در آن زمان، جنگیدن بود.) "لام" در آیه، "لام" تقویت عمل است و این گونه نیست که تقویت نهی باشد. لینفروا" برای تقویت عمل "ماکان" است؛ اگر "کان" فعل ماضی بود، عملش قوی بود، اما وقتی "ما" در ابتدای آن می‌آید عملش ضعیف می‌شود و "لا" را برای تقویت عمل می‌آورند.

    • پاسخ اشکال دوم: "لولا" برای تحریک در فهم است و این گونه نیست که برای تحریک در عمل باشد. یعنی "لولا" جلوی یک فهم غلط را می‌گیرد، اگر آیه می‌فرمود همه نروید، شاید دیگر هیچ کس نمی‌رفت. آیه می‌خواهد بفرماید همه نروید و بعضی بروید.

    • پاسخ اشکال سوم و چهارم: در تفاسیری مانند مجمع البیان این گونه آمده است که هر کس به جنگ می‌رود آیات خدا را ببینند و بیایند برای کسانی که به جنگ نرفته‌اند آن را بیان نمایند. بنابراین معنای آیه آن چیزی نیست که آیت الله بروجردی خیال نموده‌اند، بلکه معنای آیه اینست که مردم دو دسته بشوند، یک دسته بروند جنگ، یک دسته هم درس بخوانند. آنان که درس خوانده‌اند به کسانی که به جنگ رفته‌اند، احکام را بیاموزند. بعباره اخری ضمیر "واو" در ﴿"لیتفقهوا"﴾ به طایفه‌ی محذوف بر می‌گردد (نه به موجود) یعنی آن‌هایی که جنگ نرفته‌اند، فقیه بشوند. بنابراین اشکال سوم و چهارم آیت الله بروجردی وارد است و آن چه ما می‌گوییم خلاف ظاهر است، اما حرف ما موافق تفسیر است، و چون موافق روایات است، همین را می‌پذیریم.

بنابراین اولاً آیه در مقام این هست که بگوید تفقه در دین و درس خواندن مطلوب و خوب است، ثانیاً از این آیه استفاده می‌شود کلام درس خواننده برای کسی که درس نخوانده اعتبار و ارزش دارد. این هم روشن است کلام درس خوانده برای کسی که درس نخوانده یقین آور نیست، بلکه ظن آور است. بنابراین کلام کسی که یقینی نیست، برای دیگران حجت است و این همان حجیت خبر واحد است.