< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

98/09/03

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: وجوب تفحص در شبهات حکمیه

 

مقـدمـه : کلام در باب شرایط اصول عملیه بود. آن چه تا الان گفتیم در باب برائت عقلی بود اما الان بحث را به برائت نقلی میبریم. آیا ما هر جا خواستیم یا شک داریم میتوانیم برائت جاری کنیم یا نه؟ گاهی بحث در شبهه موضوعیه و گاهی بحث در شبهه حکمیه است. گاهی بحث در جزئی است و گاهی کلی است.

 

فحص در شبهات حکمیه و موضوعیه : در شبهه موضوعیه، تقریباً اجماع داریم که فحص لازم نیست. مثلا اگر در حال نماز، در لباسی خون دماغ شدیم، میتوانیم چشم خود را ببندیم و نماز خود را ادامه دهیم.

در شبهات حکمیه، آیا فحص لازم است یا خیر؟ برخی گفتهاند اجماع بر لزوم فحص داریم.

 

نظر امام خمینی در لزوم فحص در شبهات حکمیه : امام خمینی فرموده است اگر کسی بگوید اجماع داریم بر این که در شبهات حکمیه فحص لازم است، مدرکی است و باطل است. دلیل دیگر که بر وجوب فحص آمده اینست که علم اجمالی داریم. اما این دلیل هم درست نیست، زیرا بین مجرای اصول و شرایط اصول خلط شده است.

توضیح فرمایش امام خمینی این که برخی اصولیون فرموده اند چون علم اجمالی داریم فحص لازم است. یعنی ما یقین داریم تکالیفی در شرع وجود دارد و این را هم میدانیم اگر کتابهای معروف را بگردیم، دستورات دین پیدا میشود. حال با عنایت به این موارد باید گفت اطراف علم اجمالی مجرای احتیاط است. سپس امام خمینی میفرماید این استدلال باطل است زیرا علم اجمالی مجرای اصول عملیه است در حالی که بحث ما در جریان اصول عملیه است. اطراف علم اجمالی اصلا مجرای برائت نیست پس برائت جاری نمیشود. چون اصلا جای برائت نیست.

دلیلی که خود امام خمینی به وجوب فحص آورده اینست که در شبهه حکمیه باید تفحص کنیم، یک دلیل اینست که اگر فحص نکنیم و بگوییم فحص لازم نیست تمام انبیایی که از طرف خداوند آمدهاند لغو میشود. بلکه ادلهای که میفرماید تفقه در دین واجب است یا یادگیری احکام واجب است لغو میشود. زیرا وجوب یادگیری به معنای فحص است. بنابراین فحص به دلیل فلسفه نبوت و وجوب تحصیل علم، لازم است.

 

دلیل دیگر استاد عابدی بر مسئله : دلیل دیگری میتوانیم به ادله امام خمینی اضافه کنیم. به چه دلیلی انسان نمیتواند سراغ برائت برود و باید فحص کند؟ ادله برائت "رفع ما لا یعلمون" بود. یعنی عدم العلم موضوع برائت است. یعنی هر چیزی که دلیل نداریم در آن، مجرای برائت است.

 

مقدار لازم فحص : مقدار فحص چقدر است؟ باید مکلف در مظان خود حکم بگردد و به اندازه ای هم بگردد که مطمئن شود اگر وجود داشت پیدا میکردم. در این صورت اگر مطمئن شد که دلیلی نیست میتواند برائت جاری کند.

اما یک مشکلی دارد آن هم این که اگر دو ظرف داریم و یکی نجس است و هر چه گشتم نتوانستم کشف کنم کدام نجس است و مایوس شدم از کشف حکم. آیا میتوانم الان بگویم یکی را میتواند تصرف کند؟ پاسخ منفی است. زیرا یأس کفایت نمیکند. در شبهه حکمیه هم همین است اگر کسی بحث را روی علم اجمالی ببرد و بگردد و پیدا نکند، این یاس از دلیل مجوز ارتکاب اطراف علم اجمالی نیست. بنابراین این گونه که کفایه فرموده نمیتوان بحث کرد بلکه باید گفت وقتی شارع میفرماید باید فحص کنی، به قدری که عسر و حرج نشود باید فحص کنم و اگر عسر و حرج شد، عسر و حرج عنوان ثانوی است حکم را بر میدارد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo