< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

98/09/19

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: دلیل امام خمینی(ره) راجع به لاضرر

 

مقـدمـه : کلام در باب حدیث لاضرر بود و بیان کردیم امام خمینی فرموده است این روایت یک حکم سلطانی و حکومتی است و این گونه نیست که یک حکم اولی یا ثانوی باشد. احکام حکومتی هم احکام اجرایی است یعنی اگر کسی آن را اتیان کند، نمیگویند از خداوند اطاعت کرده است بلکه میگویند از حکومت اطاعت کرده است.

 

دلیل امام خمینی بر حکومتی بودن روایت لاضرر و لاضرار : این که روایت میفرماید لاضرر و لا ضرار، این یک حکم الهی یا قضائی نیست. زیرا دلیل اینست که اگر پیامبر اکرم میخواهد بفرماید معلوم نیست حق با این شخص است یا با طرف مقابل، باید بین این دو نفر به قضاوت بنشیند. در جایی که حقی است و صاحب حقی نیست مجرای قضاوت است و در مانحن فیه معلوم است که سمره ظلم میکند و حقی ندارد. پس پیامبر اکرم نمیخواهد قضاوت کند.

از طرفی پیامبراکرم نمیخواهد حکم خداوند را بیان کند. زیرا بیان حکم خداوند به این است که یک چیز کلی را بگویند مثل این که نماز جمعه واجب است. اما اگر گفته شود این نمازی که خواندید درست بود، این حکم خداوند نیست چون مصداق جزئی است در حالی که احکام خداوند کلی است. این که پیامبر اکرم میفرماید درخت این شخص را بکنید، حکم خداوند نیست بلکه تطبیق حکم خداوند بر یک مصداق است.

این یک حکم حکومتی است و در مقام اجرا بیان شده است. شاهد هم این که در برخی روایات آمده است "قضی رسول الله .... لاضرر و لاضرار". البته این عبارت "قضی رسول الله" به معنای قضاوت کردن نیست، بلکه به معنای حکم رسول خدا ص است.

امام خمینی میفرماید نه فرمایش آخوند صحیح است و نه فرمایش شیخ انصاری. زیرا لا در لاضرر لای نفی جنس است و لای نفی جنس را نمیتوان نهی اخذ کرد و این خلاف ظاهر کلام است. فرمایش آخوند هم که این لاضرر به معنای رفع آثار ضرر است صحیح نیست.

 

نقد فرمایش امام خمینی توسط استاد عابدی : چند اشکال به فرمایش امام خمینی وجود دارد، اول این که فرمود در برخی روایات آمده است: "قضی رسول الله..."، چنین عبارتی در هیچ یک از روایات شیعه نیامده است. اشکال دیگر هم این که در روایاتی که مربوط به حضرت علی است، هر چی روایت در مورد "قضی علی علیه السلام ..." آمده است، همه احکام قضائی است.

در مورد استدلال امام خمینی هم باید گفت اگر بگوییم روشن است و حق با چه کسی بود و سمره هم معلوم است ظلم میکند، در این صورت فرمایش امام خمینی صحیح است. اما ممکن است کسی بگوید خیلی هم معلوم نیست حق با چه کسی است. زیرا خانه ملک یکی است و درخت هم ملک دیگر است. حال چه کسی ظلم میکند؟ کسی که بدون هماهنگی وارد خانه میشود؟ یا کسی که مانع دیدن دیگری از ملکش میشود؟ در حالی که صاحب درخت، دارای حق ارتفاق است. پس اینجا خیلی هم معلوم نیت حق با کیست و نیاز به قضاوت است.

بلکه شاید کسی بگوید اینجا حکم الهی مطرح میشود. چون دو نفر صاحب حق است و باید دید کدام اهم است؟ کسی که مالش در خطر است یا کسی که عرض و آبرویش در خطر است. اگر این را بگوییم که همان نبوت پیامبر اکرم است.

فلذا ممکن است کسی بگوید این حکم حکومتی نیست و جزء احکام قضائی یا جزو احکام الهی است که از طریق نبی به ما میرسد. شاهدی که بر این حرف است این که غیر از پیامبر اکرم و حضرت علی و حضرت امام حسن علیهم السلام، هیچ امامی حکومت نداشته است در حالی که در روایات از برخی ائمه عبارت "قضی" نقل شده است. در این روایات نه حکم حکومتی و نه حکم سیاسی آمده است. پس میتوان گفت در برخی موارد عبارت "قضی" برای بیان حکم خدا آمده است.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo