< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

91/11/17

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: إعتبار جمع شرایط در ابتدای هلال شوال.

سخن در مسأله ششم بود که وجوب زکات فطره را موکول به اجتماع همه شرایط از قبیل غنی و حریت و عقل و... در هنگام هلال شوال می دانست و اگر کسی بعد از هلال واجد این شرایط شود، بنابر نظر مشهور فقها،‌از دادن فطریه معاف خواهد بود.صاحب جواهر بر این رای،‌إدّعای اجماع محصّل و منقول داشتند.

عمده مستندی که بر این رای در روایات وجود داشت، دو حدیث از معاویة بن عمار بود مبنی بر این که از مولود و تازه مسلمانی که بعد از هلال شوال،‌به دنیای طبیعت یا حقیقت، آیند زکات فطره ساقط می باشد. در یکی از آندو ذیلی بود که إمام  در مقام تعیین ضابطه فرمودند:«لیس الفطرة‌ الا علی من ادرک الشهر»– که از نظر آیة الله بروجردی اینها علی القاعده باید یک حدیث باشد که در یکی ذیل آمده و دیگری فاقد ذیل است این خلاصه ای بود از مطالبی که در جلسه پیشین نقل کردیم. حال دوباره به بررسی تفصیلی تر این مسأله در جهات چندگانه ای می پردازیم:

جهت أوّل: به گفته برخی معاصرین: وقتی بعض افعال را به برخی اشیا نسبت می دهیم دارای معانی متفاوتی است مثلاً اگر بگوییم کسی دیواری را دیده است بدان معنا نیست که وی، همه دیوار را دیده است بلکه دیدن مقداری از آن هم کافی است یا اگر بگوییم که کسی پوست گربه را لمس کرد نه به معنای آن است که همه پوست گربه را درک کرده است بلکه دستش به مقداری از پوست گربه خورده است؛ لذا در مورد درک شهر رمضان هم این سخن می آيد که درک شهر رمضان،می تواند در دو معنا بکار رود، هم به معنای آن که شخص، تمام ماه را درک کرده است و هم می تواند به معنای آن باشد که از مجموع سی روزه ماه رمضان، بخش کمی را درک کرده باشد در این صورت با درک ولو جزء کوچکی از ماه رمضان یعنی یک ساعت یا نیم ساعت، صادق است که بگوییم شخص، شهر رمضان را درک کرده است.

جهت دوّم: أستاد خوئی می فرماید بنابر این دو روایت از معاویة بن عمار، فقط وجود دو شرط از شرایط وجوب زکات فطره باید عند الهلال،‌باشد و از شرایط دیگر نامی به میان نیامده است: وجود فرزند و مسلمانی شخص در هنگام هلال، لذا بر أساس این روایات اگر بچه ای بعد از هلال شوال به دنیا آید یا کافری بعد از هلال، إسلام آورد الزامی به پرداخت زکات فطره ندارد. ولی در این دو روایت، در مورد شرایطی مثل هوشیاری و بلوغ و حریت و... دلیلی بر اجتماع عند الهلال نیست پس در صورتی که این شرایط در زمان أدای فطره یعنی از آغاز هلال شوال تا زمان اقامه صلاة عید،‌محقّق شود،‌فرد مکلّف به پرداخت فطریه خواهد بود چرا که فرض بر آن است که وجوب فطره از غروب شوال شروع شده و تا قبل از نماز عید استمرار دارد، با توجه به دو روایت فوق، بچه و کافر را از دایره این عموم خارج می کنیم اما در مورد شرایط دیگر دلیلی برای إستثنا نداریم لذا اگر کسی بعد از هلال شوال و قبل از نماز عید،از حالت اغما به هوش، از حالت فقر به غناو...آید دادن فطره برو واجب خواهد بود.

آری اگر اجماع صاحب جواهر، امری مسلم باشد که مکلف، باید همه شرایط را در حین غروب دارا باشد، سلمنا اما اگر خدشه در مدرکی بودن آن بکنیم از این دو روایت چیزی دستگیر ما نمی شود.

اما أصل وجوب فطره بر کسانی که بعد از هلال شوال،‌واجب شرایطی چون حریت و بلوغ و ...دست می یابند، به علت عمومات روایاتی است که بر هر کبیر و صغیر و غنی و فقیری، زکات فطره را واجب کرده بود.«که در جلسات گذشته این روایات به عرض رسید».

سؤال: خصوصیّتی که در إسلام و تولد هست چیست که بین این دو با دیگر شرایط تفاوت گذاشته اند؟ مرحوم أستاد توجیهی می کنند که کسی که به دنیا نیامده وجود نداشته و تکلیف ازو ساقط است و اما کسی که مسلمان شده،‌اگر چه ماه رمضان را درک کرده، اما حیات حقیقی به باور دینی است و کأنّ تا قبل از إسلام زنده نبوده و بعد از إسلام به حیات حقیقی و معنوی نائل آمده است لذا قدر مشترک این دو شرط، حیات است خواه از حیث مادی و خواه از حیث معنوی.

إشکال: بعض از مشاهیر فقها به ذیل صحیحه عمار إستناد کرده اند و گفته اند، در این ذیل آمده:«لیس الفطرة‌ الا علی من ادرک الشهر» یعنی فطره بر کسی واجب است که درک شهر کند و این معنایی ندارد جز این که مکلف، با وجودشرایط درک شهر رمضان کند اما فردی که برخی از شرایط را در هنگام هلال شوال، فاقد باشد بنابر این روایت نباید دادن فطره واجب باشد زیرا کسی که هلال شوال را در حال فقدان شرایط درک کند یعنی درک ماه رمضان هم با استجماع شرایط در مورد چنین فردی منتفی بوده و بنابر نص این روایت باید از دادن فطره معاف باشد.

جواب أستاد: این ذیل، در روایت أوّل معاویة بن عمار است که ضعف سندی آن در جلسه قبل به علی بن ابی حمزه بطائنی و محمد بن علی ماجیلویه گذشت؛ مضافا بر این که بر أساس این ذیل، جمع همه شرایط وجوب فطره، در هنگام ماه رمضان، معتبر است در حالی که مشهور جمع شرایط را در تنگاتنگ غروب شوال کافی دانسته اند و می توان فرض کرد که کسی در هنگام ماه رمضان ،‌فاقد شرایط باشد اما در آنِ اول‌شوال، جامع شرایط باشد،‌ با این عبارت تنافی بین روایت و قول مشهور روشن می شود: روایت می گوید جمع شرایط در ماه رمضان معتبر است اما مشهور می گوید جمع شرایط در أوّل هلال شوال،‌لازم است و این تنافی موجب

سقوط انجبار ضعف سندی این روایت به قول مشهور می شود.

بیان أستاد اشرفی : جمع شرایط مقارن با غروب ملازمه دارد به این که فرد جامع شرایط، ولو در چند ثانیه از شهر رمضان این شرایط را دارا بوده و شهر رمضان را با این شرایط درک کرده است و جایی برای این تفکیک عقلی در لحظات بین ماه رمضان و شوال،‌معنا ندارد جهات بعدی خواهد آمد.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo