< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

93/02/06

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: خمس نمو درختان و صور آن

«مسألة55: إذا عمر بستانا و غرس فيه أشجارا و نخيلا للانتفاع بثمرها و تمرها‌ لم يجب الخمس في نمو تلك الأشجار و النخيل و إما إن كان من قصده الاكتساب بأصل البستان فالظاهر وجوب الخمس في زيادة قيمته و في نمو أشجاره و نخيله‌.» [1]

اگر کسی باغی را با کاشت درختان و نخل های خرما، آباد کند تا از میوه های درختان و خرمای نخل استفاده کند، رشد و بزرگ شدن درختان و نخل خرما، خمس ندارد اما اگر قصدش از احداث باغ و درختان درآمدزایی باشد مثل کسانی که شغل نهال کاری دارند و نهال درختان را بعد از پرورش،‌ به عنوان نهال یک ساله و دوساله و..به فروش می‌رسانند دراین صورت به نظر مرحوم سیّد ماتن ره هم در زیاده متّصله یعنی رشد و نمو درختان و هم در زیادی قیمت درختان، بعد از گذشت سال خمسی،‌ باید خمس محاسبه و پرداخت شود.

برای بررسی کلّی این مسأله می توان سه صورت ذیل را برای آن در نظر گرفت:

صورت اول: کسی شغل نهال کاری دارد مثل این که کسی درخت تبریزی بکارد تا بعد از رشد ساقه و تنومند شدن آن، چوب آن را فروخته و از این راه درآمدی کسب کند. بی تردید در این صورت درختان باغ مثل مال التجاره تجارست. پس همانطور که اگر بزاز پارچه ای را برای خرید و فروش و کسب درآمد بخرد، در صورت زیادی قیمت، فایده و ربح صادق بوده و باید خمس آن را بپردازد در مقام هم اگر کسی باغی را بنا کرده و درختانی بکارد تا بعد از رشد درختان،‌ اصله درختان را به فروش برساند، در صورت زیادی متّصله خمس از دو جهت «تکسب» و «فائده» قابل انطباق بوده و حکم به لزوم آن قطعی است.

سؤال: نمو درختان همه ساله پدید می‌آید، پس آیا باید هر سال به مقدار نمو همان سال، فایده و سود متّصله محاسبه و قیمت خمس آن پرداخت شود؟ آری به نظر سید ماتن،‌ زیادی متّصله نفعی است که از باب تکسب و هم از باب فائده برای صاحب باغ حاصل می شود و باید زیادی هر ساله رشد درختان و خمس آن را دفع کند.

إشکال مرحوم حکیم: بعیدست بر چنین زیاده هایی مادامی که به فروش نرسد و سودی به دست نرسد عنوان فائده لازم باشد و دادن خمس آن ها لازم باشد

جواب: در مسأله53 پذیرفتیم که زیاده متّصله، نفعی است که حاصل می شود و مثل زیادی سوقیه حتی در صورتی که مال به فروش نرسد، پرداخت خمس آن لازم است.

صورت دوم: کسی درختی را بکارد و هدفش آن باشد که میوه های درخت را به فروش برساند. در این صورت بی تردید ثمرات منفصل جزء فوائد بوده و پس از استثنای مئونه خود و عیالات خود،‌ اگر چیزی از میوه ها باقی بماند، پرداخت خمس آن لازم است.

در این صورت، در مورد رشد و نمو درختان، این سؤال وجود دارد که تا زمان باردهی میوه و در دوران رشد و نمو درخت، آیا خمس رشد و قطر و تنومندی درخت لازم است یا خیر؟ از إطلاق عبارت مرحوم سیّد ماتن ره برآید که خمس در صورت نمو لازم نیست در حالی که در مسأله 53 ، کلام ایشان صراحت داشت که خمس در زیادی متّصله لازم است.

بیان أستاد اشرفی: بعض اعلام اینگونه رشد و زیادی متّصل را بمنزله موونه تکسب قرار داده‌اند همانطور که برای حصول کسب و درآمد، نیاز به آلات کسب و استیجار مغازه است برای به ثمر رسیدن درخت و میوه دادن آن نیز نیاز به رشد درخت یا گوسفند برای صلاحیت باروری دارد و الا درخت کوچک یا گوسفند یکساله یا جوجه برای استفاده از تخم آن نمی تواند منشا درآمد و ربح قرار گیرد، بنابر این می توان اینگونه زیادی را همانند زیادی سوقیه مشمول أدلّه خمس قرار نداد. فلیتامل!

صورت سوم: کسی درختی را در منزل خود برای استفاده از آن بکارد و هدفی جز استفاده از میوه های آن نداشته باشد. در این صورت از آن جا که برای این درخت سودی متصوّر نیست جز آن که برای خود و عیال خود از میوه آن استفاده کند لذا بعید نیست که از روز اول، اصل درختان کاشته شده در منزل و میوه هایی که بار می‌نشیند،‌ جزء مئونه بوده و از خمس معاف باشد.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo