< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

93/02/30

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مصادیق مئونه/ تقتیر/ قرض بر مئونه

«...و لو كان عنده عبد أو جارية أو دار أو نحو ذلك مما لو لم يكن عنده كان من المئونة لا يجوز احتساب قيمتها من المئونة و أخذ مقدارها بل يكون حاله حال من لم يحتج إليها أصلا‌...» [1]

بخش أوّل این مسأله گذشت که اگر کسی دو دسته أموال دارد یکم اموالی که از گذشته داشته است و از خمس معاف یا خمس آن پرداخت شده است، دسته دوم اموالی که از ربح همان سال به دست آورده است، در بحث استثنای مئونه از خمس گفته شد که شخص مجازست مئونه خود را از این دسته دوم تأمین کند و اجباری به تأمین مئونه از دسته أوّل أموال خود ندارد. اگر چه احتیاط مستحبّ تأمین مئونه از این قسم است.

بخش دوم این مسأله در مورد جایی است که شخص عین مئونه را داشته باشد نه معادل مالی و پولی آن را، مثلاً کسی که به مرکب یا خانه نیاز دارد و مرکب یا خانه را از راه دیگری همچون ارث یا تبرع دارا باشد آیا مجازست که از ربحی که از طول سال به دست می آورد این نیاز خود را دوباره تأمین کند به این بهانه که مئونه هایی چون خانه یا مرکب که فعلا دارد و آن را مصرف می کند از أموال متعلّق خمس به دست نیامده است و وی بر أساس روایات «الخمس بعد الموونة» مجاز به تأمین مئونه ها از مال متعلّق خمس می باشد؟ مرحوم سیّد ماتن ره این کار را ممنوع می دانند چرا که به نظر ایشان اگر چه خمس بعد از کسر مئونه ها واجب است اما مئونه هم یعنی چیزی که شخص بالفعل به آن نیاز داشته باشدبگونه ای که باید ازسود کارش آن را تأمین کند.

به نظر ایشان معنا ندارد با إستناد به این روایات، قائل شویم که هرآن چه مورد حاجت تقدیریه شخص باشد مجاز به کسر آن از ربح باشیم، لذاست که اگر خانه آدمی از منبع دیگری تأمین شده باشد دیگر معنا ندارد که ربح را در آن صرف کرده و به این بهانه خانه دیگری برای خود تهیه بنماید. مرحوم حکیم هم ذیل این بخش از مسأله می فرمایند:« كما قواه في الجواهر، و استظهره شيخنا الأعظم «ره». لظهور المؤنة المستثناة فيما يحتاج اليه، و مع وجود الأمور المذكورة يكون مستغنياً غير محتاج.» [2] حال اگر آن چه نصیب او از غیر أرباح شده بفروشد و آن را ضمیمه أموال یا سرمایه خود کند آیا می تواند از أرباح همان سال این امور را تهیه کند؟ بعید نیست که بگوییم مناسبت حکم و موضوع در استثنای موونه از أرباح إقتضای إختصاص إخراج موونه را به فرض نیاز می کند نه برای ازدیاد سرمایه.

« مسألة65: المناط في المئونة ما يصرف فعلا لا مقدارها‌ فلو قتر على نفسه لم يحسب له كما أنه لو تبرع بها متبرع لا يستثنى له مقدارها على الأحوط بل لا يخلو عن قوة‌.»

قبلاً به این مسأله إشاره کردیم که اگر کسی سالیانه صد کیلو برنج مصرف دارد ولی بر خود و خانواده اش سخت گیری کرده و مصرف خود را در سقف پنجاه کیلو کنترل نماید آیا مجازست پنجاه کیلوی دیگر برنج را به عنوان مئونه خود نگهداشته و از دادن خمس آن خودداری کند یا خیر؟ عدّه ای گفته اند که شخص حق دارد ابتدای سال یا آخر سال به مقدار مئونه از ربح خود بردارد و مصرف یا عدم مصرف کردن فعلی مئونه، دخالتی در جواز استثنای مقدار شانی مئونه از خمس ندارد.

در مقابل عده بیشتری از فقها گفته اند که مئونه تقدیری معیار محاسبه خمس نیست بلکه مئونه فعلیه و آن مقداری که در زندگی خارجی و واقعی شخص مصرف شود از خمس معافست و باقیمانده خمس دارد چه آن که استثنای مئونه از خمس انصراف به مئونه هایی دارد که در جریان زندگی مصرف می شود و مئونه های شانیه و تقدیریه را شامل نمی شود .‌

«مسألة66: إذا استقرض من ابتداء سنته‌ لمئونته أو صرف بعض رأس المال فيها قبل حصول الربح يجوز له وضع مقداره من الربح‌»

یکی از أصحاب خدمت إمام صادق  آمد. إمام ازو در مورد کارش یرسید. وی گفت که حاضر به کار و تلاش هستم اما سرمایه ای برای تجارت ندارم. حضرت به وی دستور دادند که به خانه خود در کوفه برو، درب خانه را جارو کن و بر درب خانه بنشین و اعلام کن که من حاضر به انجام کار هستم. وی هم چنان کرد و چون شخص خوب و معتمدی بود دوستان و کسبه به وی جنس قرض داده و بتدریج از همین راه درآمدی به دست آورده و زندگی خود را تأمین کرد.

در این حدیث درسی است که آدمی باید سعی و تلاش در تهیه موونه زندگی کند ضمناً بیکاری و تنبلی خود بنفسه امر ناپسندی است. باری در مانحن فیه فرض بر آن است که کسی برای تأمین هزینه های زندگی خود از مردم قرض کند یا از سرمایه‌اش مئونه را تأمین کند، سؤال آن که آیا این شخص می تواند دینی را که بر ذمّه دارد از ربح پایان سال تأمین کند یا خیر؟

مرحوم سیّد ماتن ره قائل به جواز هستند و أستاد قائل به منع، ریشه اختلاف به همان مبنای چند مسأله پیش بازگشت دارد که آیا مبدء سال خمسی و محاسبه مئونه شروع تکسب است یا ظهور ربح، مرحوم سیّد ماتن ره که قائل به قول أوّل بودند مئونه هایی که از شروع کسب باشد از ربح بعدی قابل جبران دانست ند و سید أستاد که مبدء را ظهور ربح تعیین کردند إجازه تأمین مئونه از ربح بعدی را ندادند. البتّه مخالفت أستاد در این مسأله إختصاص به مئونه زندگی و معاش دارد اما در مورد مئونه کسب ایشان نیز مخالفتی ندارند که اگر کسی مغازه ای بگیرد و چندین ماه حقوق شاگرد و هزینه های دیگر را بدهد و بعد از چند ماه سود کارش ظاهر شود مجازست که چنین مئونه هایی را از ربح بعدی جبران نماید، سر مطلب را نیز گفتیم که در عرف هزینه هایی که در طول کار مصرف شود و دستاورد و سودی بعدا حاصل آید برای محاسبه ربح بی درنگ إبتدا هزینه های کار و زراعت و صناعت کسر می شود و آن چه باقی بماند به آن سود و ربح إطلاق می شود .و الحمدلله.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo