< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

93/06/23

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: استثنای دین از مئونه

در مسأله 71 از مسائل أرباح مکاسب کتاب عروه، تفصیلی از جانب سیّد ماتن مطرح شده که مورد إشکال سیّد أستاد واقع شده است تفصیل سیّد ماتن از این قرار است که اگر کسی دینی از سال گذشته برذمّه اش باشد و قصد کند که این دین را از أرباح سال دوّم خمسی خود بپردازد در صورتی که در سال أوّل، تمکّن مالی از أدای دین نداشته باشد مجاز به استثنای دین از أرباح مکاسب سال دوّم و سپس استخراج خمس باقیمانده خواهد بود اما اگر در سال أوّل توانایی أدای دین خود را داشته باشد مجاز به این إستثنا نیست و باید خمس أرباح مکاسب سال دوّم را بتمامه بپردازد و سپس از مال مخمس، دین خود را ادا کند.

مثال: کسی در سال أوّل هزار دینار دین بر ذمّه داشته باشد و در سال دوّم دو هزار دینار درآمد داشته باشد، اگر در سال أوّل تمکّن از پرداخت دین خود نداشته باشد مجازست که إبتدا هزار دینار دین خود را از سود دو هزار دیناری سال دوّم کسر کند و سپس دویست دینار به عنوان خمس هزار تومان باقیمانده بپردازد و هشتصد دینار برای خود بردارد اما اگر تمکّن از أدای دین در سال أوّل داشته و کوتاهی کرده باشد بایستی إبتدا خمس دو هزار دینار یعنی رقم چهار صد دینار را پرداخته و سپس از هزار و ششصد باقیمانده دین خود را ادا کرده و در پایان ششصد دینار برای خود بردارد. برخی از معاصرین این قول را به مرحوم شیخ انصاری در رساله خمس وی نسبت داده اند.

وجه تفصیل سیّد ماتن شاید آن باشد که دین هر سال، مئونه همان سال بوده و از ربح به دست آمده در همان سال باید کسر شود پس اگر کسی در سال 92 دینی بر عهده داشته باشد و تمکّن از أدای آن داشته باشد حق ندارد که این دین را از درآمدهای سال 93 کسر کند. آری در صورتی که توان أدای دین در سال 92 را نداشته باشد مجازست که از أرباح سال 93 دین خود را جبران کند چرا که مئونه در صورت عدم تمکّن در سال أوّل، صادق است.

إشکال أستاد اشرفی: به تفصیل صاحب عروه: دین سالهای قبل بی تردید از مئونه های سال دوّم نمی باشد. حال بعد از قبول این مطلب که أصل دین از مئونه سال دوّم نیست سؤال آن که آیا أدای دین نه خود دین از مئونه سال دوّم می باشد یا خیر؟ به عبارت دیگر آیا می توان از أرباح سال دوّم إبتدا دین را پرداخت و سپس از باقیمانده ربح پس از أدای دین، خمس را ادا کرد؟

أستاد در پاسخ مدّعی شده اند که آری اگر دینی را شخصی ادا کند به عنوان مئونه ربح همان سال استرباح

بشمار می‌آید و فرقی ندارد که این دین، متعلّق به سال گذشته باشد یا در سال دوّم خمسی إیجاد شده باشد و فرقی ندارد که شخص مدیون در سال گذشته تمکّن از أدای دین داشته باشد یا خیر؟ بطور کلّی مدار در استثنای مئونه از ربح و محاسبه نهایی ربح و تخمیس مال، بر صدق مئونه ربح می باشد و در جایی که کسی دین سال گذشته خود را از ربح سال بعد پرداخت می‌کند به خصوص در جایی که دائن نیز مطالبه داشته باشد، أدای فعلی دین، مئونه ربح همان سال بشمار رفته و از ربح آن سال، کسر می شود . به این بیان، أستاد وجهی برای تفصیل مطروحه از جانب سیّد ماتن ندیده و فقط مدار را صدق یا عدم صدق مئونه که همان صرف المال است ربح سال دوّم خمسی دانسته‌اند.

بیان أستاد اشرفی: به نظر ما تفصیل سیّد ماتن بعید نیست چرا که اگر کسی دینی در سال 92 داشته باشد و توان پرداخت آن را نداشته باشد، این دین به سال 93 منتقل شده و أدای آن از ربح سال بعد مجاز می باشد اما اگر کسی دینی در سال 92 داشته باشد و در عین تمکّن ادا، از پرداخت آن سرباز زند این دین به صورت خود بخود از ربح همان سال 92 به صورت تهاتری کسر می شود و أدای فعلی دین یا عدم أدای فعلی دین دخالتی در کسر تهاتری ندارد، به عبارت دیگر ربح نهایی شخص پس از کسر دین محاسبه شده و به باقیمانده آن خمس تعلّق می‌گیرد، خواه آن که بعد از این محاسبه، شخص به أدای دین خود از ربح همان سال 92 مبادرت کند یا ازین کار امتناع ورزد.

به این ترتیب اگر شخص تا پایان سال92 دین خود را از ربح همان سال ندهد باز در پایان سال 92 و إبتدای سال 93 مجازست که دین خود را از ربح سال 92ادا کرده و اگر خمس، بدهکار بود پس از کسر دین، محاسبه نماید و اگر بدهکار نبود یعنی چیزی زائد بر أدای دین نصیب او نشده باشد خمسی در سال 92 بدهکار نیست ولی اگر نپرداخت نمی تواند با فرض تمکّن از أدای خمس در سال 92 این خمس را از أرباح 93 کم کند، بر فرض هم اگر در إبتدای سال 93 بجای أدای دین از ربح باقیمانده سال 92 آن را به مصرف دیگری برساند دیگر حقی ندارد که أرباح سال 93 را به مصرف دین سال گذشته برساند چه آن که کسر دین از مال، فقط برای یکبار امکان دارد و معنا ندارد که هم از ربح سال 92 دین را کسر کنیم و خمس باقیمانده را حساب کنیم و هم از ربح سال 93 برای بار دوّم، دین را ازین ربح، کسر کرده و خمس باقیمانده را حساب کنیم. علاوه آن که این رشته سر دراز دارد و باید قائل شد که شخص همه ساله با این حیله و تجمیع دیون خود بخش زیادی از أرباح هر سال را به عنوان دیون سالهای گذشته کسر کرده و خمس باقیمانده را که

گاهی ممکن است چیزی هم نمانده باشد به عنوان خمس بپردازد.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo