درس خارج فقه استاد اشرفی
94/03/06
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: غنا/ آلات لهو
آلات لهو یعنی آلاتی که نواختن آن ها موجب تلهی و انصراف از یاد خداوند متعال می شود . مثل آلات غنا به معنای اخص آن که موجب تلهی و دوری از یاد خدا می شوند. مرحوم أستاد هم به درستی تاکید دارند که صوت حسن و... مشمول ماده غنا نیست و إدّعای کسانی که صوت حسن را غنا دانسته و از حکم حرمت غنا، مستثنا کرده اند رد می‌کنند. به این ترتیب غنا به هر صوت لهو آوری گویند که منتهی به لهو و لعب و فساد و معصیت و دوری از یاد خدا شود.«برای تفصیل به جلسات گذشته رجوع کنید.» مفهوم غنا گاهی در صوت آدمی است مثل تصنیف و اشعاری با مضامین باطل که موجب تحریک شهوت می شود و گاه در آلات موسیقی تحقّق پیدا می‌کند و گاه از بهم آمیختن صدای آدمی با آهنگهای موسیقی بوجود می‌آید.
مقصود از آلات موسیقی نیز همان دایره و تنبور و نی و آلات دیگری است که موجب جلب توجّه و جذب مردمان است. إتفاقا امروزه همین سنخ از ابزار موسیقی برای تلهی و توجّه و معرکه گیری بین مردم رواج دارد. در جلسه گذشته گفتیم که وضع أوّلیه آلات موسیقی در تلهی حرام بوده است. در روایتی آمده که شیطان بعد از خروج آدم از بهشت با آلات موسیقی و اصوات غنایی به شادی پرداخت. با سابقه لهوی و فساد آفرین در آلات موسیقی و کاربردی که در نواهای باطل و آوازهای لهوی و غفلت زا وجود داشت روایات متعدّدی در تحریم إستعمال این آلات وارد شده است. مثل رادیو که إبتدا انحصار در إستفاده حرام داشت و همه فقها قائل به تحریم آن بودند و سپس به ابزار مشترکی تبدیل شد که حرمت و جواز را دائر مدار نوع إستعمال و قصد خرید و فروش آن می کرد .
باری در این جلسه به روایات دیگری که دلالت بر حرمت آلات موسیقی و لهو دارند إشاره می‌کنیم:
«دعائم الإسلام:عن جعفربن محمد»أنّه قال: «مَرَّ بي أبي «رضوان الله عليه» و أنا غلام صغير،و قد وقفتُ على زَمّارين و طَبّالين و لعّابين أستمع، فأخذ بيدي و قال لي: مُرّ، لعلّك ممّن شمت بآدم، فقلت:و ما ذاك يا أبتِ؟ فقال: هذا الذي تراه كلّه من اللهو و اللعب و الغناء إنّما صنعه إبليس شَماتةً بآدم حين أُخرج من الجنّة»[1]
البتّه این روایت را تعمدا بیان کردیم تا متذکر شویم به نظر ما از نظر مضمونی نباید این روایت صحیح باشد زیرا به إعتقاد ما شیعیان، إمامان ما در سنین کودکی نیز از رجس و گناه و هرگونه آلودگی پاک و مبرا بوده اند. علاوه بر آن که در سنین کودکی قول و فعل آنان حجت است و از علوم لدنی در همان سنین برخوردارند. روایت ذیل مویدی مناسب بر این إدّعاست:
«خَرَجَ أَبُو حَنِيفَةَ مِنْ عِنْدِ أَبِي عَبْدِ اللّهِ وَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسى قَائِمٌ وَ هُوَ غُلَامٌ، فَقَالَ لَهُ أَبُو حَنِيفَةَ: يَا غُلَامُ، أَيْنَ يَضَعُ الْغَرِيبُ بِبَلَدِكُمْ؟ فَقَالَ: «اجْتَنِبْ أَفْنِيَةَ الْمَسَاجِدِ ، وَ شُطُوطَ الْأَنْهَارِ، وَ مَسَاقِطَ الثِّمَارِ، وَ مَنَازِلَ النُّزَّالِ ، وَ لَاتَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ بِغَائِطٍ وَ لَابَوْلٍ، وَ ارْفَعْ ثَوْبَكَ، وَ ضَعْ حَيْثُ شِئْتَ».[2]
إحتمال هم دارد که مقصود از جعفر بن محمد شخصی غیر از إمام صادق باشد که در این صورت باز روایت از جهت نقل از پدر جعفر بن محمد نامی که إمام نیست از ارزش ساقط است.
«عن جعفر بن محمّد» قال: «... و الكبائر محرّمة، و هي ... المحاربة لأوّلياء الله «عزّ و جلّ» و الملاهي التي تصدّ عن ذكر الله «تبارك و تعالى» مكروهة كالغناء و ضرب الأوتار، و الإصرارُ على صغائر الذنوب»[3]
باید توجّه داشت که کراهت در این روایت نه به معنای مصطلح فقهی آن بلکه به معنای حرمت می باشد.
« أمالي الصدوق: حدّثنا أبي قال: حدّثنا سعد بن عبد الله، عن الهيثم بن أبي مسروق النهدي، عن الحسن بن محبوب، عن أبي أيّوب الخزّاز عن محمد بن مسلم الثقفي قال: سئل أبوعبد الله عن الخمر، فقال: قال رسول الله : «... إنّ الله تعالى بعثني رحمةً للعالمين، و لأمحقَ المعازفَ و المزاميرَ و أُمور الجاهلية و أوثآن ها و أزلامها و أحداثها ...» [4]
«رَوْضُ الجِنان و رَوْح الجَنان: «عن أبي إمامةَ، عن رسول الله أنّه قال: «إنّ الله تعالى بعثني هدىً و رحمةً للعالمين، و أمرني أنْ أمحو المزامير و المعازف و الأوتار و الأوثان و أُمور الجاهلية ...إنّ آلات المزامير، شراؤها و بيعها و ثمنها و التجارة بها، حرام»[5]
روایات ذیل هم دلالت دارد که آلات موسیقی مالیت ندارد و شکستن آن ها اشکالی ندارد و ضمانی بر شکننده آن نیست و مالکیّت مالک آلات از آن ها ساقط می باشد.
«الكافي: عدّة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن محمّد بن الحسن بن شمّون« ضعیف است» عن عبد الله بن عبد الرحمن، عن مسمع، عن أبي عبد الله : أنّ أمير المؤمنين رُفِعَ إليه رجل قَتَلَ خنزيراً فضمّنَه قيمته، و رُفِعَ إليه رجل كَسَرَ بربطاً فأبطله»[6]
«دعائم الإسلام: و عن أبي جعفر محمّد بن علي «صلوات الله عليهما» أنّه قال: «مَنْ كسر بربطاً أو لُعبةً من اللُعَب أو بعض الملاهي، أو خَرَقَ زِقَ مُسْكرٍ أو خمرٍ، فقد أحسن و لا غُرْمَ عليه»[7]
«قرب الإسناد: أبو البختري، عن جعفر، عن أبيه قال: «أُتيَ عليّ برجلٍ كسر طنبوراً لرجلٍ، فقال: بعداً»[8]
به همین مقدار بسنده می‌کنیم...و للکلام تتمة و الحمدلله.«إدامه جلسه به تذکرات اخلاقی أستاد محترم گذشت و در لزوم تبلیغ و فعالیت فرهنگی طلاب در کنار تحصیل نکاتی را گوشزد کردند و از تاثیرات بی بدیل حضور طلاب در مدارس و مساجد و نقاط دور و نزدیک از نظر فرهنگی و دینی سخن گفتند که طالبان با مراجعه به صوت درس از بیانات أستاد غفلت نفرمایند.»
