< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد اشرفی

96/02/30

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : استهلال/ الرؤیة فی بلد آخر/ هل یشترط اتّحاد الافق فی ثبوت الهلال؟

بررسی روایاتی که مرحوم استاد خویی ره برای عدم اعتبار اتحاد افق به آن تمسک نموده است:

مقدمه:

بنابر گفته منجمین بعد حالت مقارنه تا قبل از زاویه هفت درجه در گردش ماه، هلال ماه به هیچ عنوان قابل رؤیت نمی باشد و بعد از رسیدن به هفت درجه ( یا بیشتر و یا کمتر علی خِلافٍ) است که امکان رؤیت می باشد و البته این طور نیست که اگر ماه به هفت درجه رسید رؤیت هلال قطعی باشد تا این که نتیجه اش این شود که اگر منجمین پیش بینی کنند که مثلا در روز معین ماه به هفت درجه می رسد در این صورت هلال ماه قطعا ثابت شده و هلال قابل رؤیت می باشد زیرا در همین صورت ( در هنگامی که به هفت درجه برسد ) نیز ممکن است عوامل متعدّد دیگری مانع رؤیت هلال ماه شود . در هر حال قول منجمین با محاسباتی که دارند برای رؤیت هلال قطع آور نمی باشد.

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوْهَرِيِّ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السّلام فَقَالَ لَهُ أَبُو بَصِيرٍ جُعِلْتُ فِدَاكَ اللَّيْلَةُ الَّتِي يُرْجَى فِيهَا مَا يُرْجَى؟فَقَالَ فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِين أَوْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِينَ قَالَ فَإِنْ لَمْ أَقْوَ عَلَى كِلْتَيْهِمَا فَقَالَ عَلَيْهِ السّلام مَا أَيْسَرَ لَيْلَتَيْنِ فِيمَا تَطْلُبُ قَالَ قُلْتُ: فَرُبَّمَا رَأَيْنَا الْهِلَالَ عِنْدَنَا وَ جَاءَنَا مَنْ يُخْبِرُنَا بِخِلَافِ ذَلِكَ مِنْ أَرْضٍ أُخْرَى فَقَالَ مَا أَيْسَرَ أَرْبَعَ لَيَالٍ تَطْلُبُهَا فِيهَا... [1]

ترجمه:

على بن ابى حمزۀ ثمالى مى‌گويد: نزد امام صادق علیه السلام بوديم، ابوبصير از آن حضرت پرسيد: فدايت شوم! آن شبى كه در آن اميد بسته‌ايم [شب قدر] كدام شب است؟ امام علیه السلام فرمودند: شب بيست و يكم يا بيست و سوم. ابو بصير گفت: اگر توان هر دو شب را نداشته باشم ،چه کنیم ؟ امام فرمودند: دو شب براى آنچه مى‌خواهى، آسان است. على بن ابى حمزه مى‌گويد: من پرسيدم: چه بسا هلال را در بلد خود مى‌بينيم و كسى از بلد ديگر مى‌آيد و خلاف آن را به ما مى‌گويد؟ امام علیه السلام فرمودند: چه ‌آسان است چهار شب؛ آنچه را مى‌خواهيد در هر چهار شب بجوييد (چه اشکالی دارد که هر چهار شب را عمل نمایید).

کیفیت استدلال:

اگر بنا باشد در هر بلدی ،رؤیت همان بلد معتبر باشد باید می فرمودند رؤیت شما فقط برای بلد شما معتبر است و معنی ندارد که چهار شب احتیاط شود در نتیجه احتیاط در صورتی معنی دارد که بگوییم همه آفاق یک حکم را دارند و اول ماه در همه جا در یک روز ثابت می شود حال اگر در رؤیت هلال اختلاف شد با توجه به این که شب قدر تنها یک شب است جای احتیاط دارد و الا اگر هر بلدی هلال او متفاوت از بلاد غیرِ هم افق او باشد دیگر جای احتیاط نمی باشد و بنا بر مبنای اعتبارِ اتحادِ افق اگر مدار، رؤیت همان بلد باشد ما که هلال ماه را روز شنبه رؤیت نمودیم همان روز را شب قدر قرار می دهیم و دیگر بلاد که مثلا روز یکشنبه هلال ماه را رؤیت نمودند همان شب را شب قدر قرار داده و اعمال شب قدر را انجام می دهند و جایی برای احتیاط برای هیچ کدام از دو بلد نمی باشد.

بررسی سند روایت:

علی بن أبی حمزه که از أبی بصیر روایت را نقل می کند همان علی بن أبی حمزه بطائنی است(که عصاکش أبی بصیر بوده است و معمولا او ابو بصير را به جهت این که نابینا بوده به جاهاى مختلف همراهی می نموده است) اگر چه أبی حمزه مردد بین أبی حمزه بطائنی و أبی حمزه ثمالی است و به همین جهت در بعضی از نٌسخ اشتباهاً راوی این حدیث را أبی حمزه ثمالی ذکر نموده اند که البته بعید است زیرا قاسم بن محمد جوهری از أبی حمزه ثمالی نمی تواند روایت نقل کند زیرا هم طبقه او نمی باشد و بلکه أبی حمزه ثمالی از اصحاب إمام سجاد علیه السلام بوده که إمام باقر علیه السلام را نیز درک نموده و در زمان إمام صادق علیه السلام از دنیا رفته است ولیکن أبی حمزه بطائنی در زمان إمام رضا علیه السلام بوده و در هنگام فوت او إمام رضا علیه السلام فرمودند در همین لحظه نکیر و منکر در مورد إمام بعد از موسی بن جعفر علیه السلام از او سؤال نمودند و به جهت انکار ولایت إمام بعد از او (إمام هشتم) عذاب قبر او را فرا گرفت .

أبی حمزه بطائنی به جهت پول پرستی و دنیا طلبی منکر ولایت إمام رضا علیه السلام شد و در اموال حضرت موسی بن جعفر علیه السلام تصرف نمود بر این اساس روایت مذکور تضعیف شده است اگرچه بعضی گفته اند که او در اواخر عمر متنبه شده است و در همین صورت هم معلوم نیست که نقل حدیث توسط او در چه زمانی بوده است آیا قبل از تنبه بوده یا بعد از تنبه، و در هر حال وثاقت راوی حین النقل محرز نشده و قابل توثیق نسبت به این نقل نمی باشد.

بررسی مناقشه آیت الله شبیری.

آیت الله شبیری برای استدلال به حدیث مذکور دو مناقشه ذکر نموده است:

1-أبی بصیر می گوید ما در بلد خود هلال ماه را رؤیت نمودیم ولکن فردی از بلد دیگر به ما خبر می دهد که هلال ماه در روز دیگری رؤیت شده است یعنی رؤیت ما را تخطئه نموده و می گوید که شب قبل، هلال ماه رؤیت شده است به این معنی که درست است که ما روز شنبه ماه را رؤیت نمودیم ولی فرد دیگری از بلد دیگر که نزدیک بلد ما نیز بوده خبر می دهد به این که درمنطقه ما هوا مساعدتر بوده و روز قبل هلال ماه رؤیت شده است و این موجب شده که ما در رؤیت خود تردید نماییم حال إمام علیه السلام می فرماید: چون اول ماه برای شما مشتبه شده احتیاط نمایید و در دو روز اعمال شب قدر را اتیان نمایید.

ایشان رواياتی را كه دلالت صريح بر كفايت ثبوت رؤيت در شهر ديگر دارد، حمل بر رؤيت در شهرهاى نزديك و هم افق نموده‌اند و ادّعا مى‌كنند كه رؤيت در اين روايات به شهرهاى نزديك و هم افق منصرف است.و روايات، نسبت به بيش از شهرهاى نزديك و هم افق، اطلاقى ندارد؛ زيرا در آن زمان، امكان اطّلاع از وضع شهرهاى دور دست، نبوده است.

جواب استاد آیة الله اشرفی دامت برکاته:

حمل نمودن بر این معنی بعید است زیرا در روایت آمده است: (رَأَيْنَا الْهِلَالَ عِنْدَنَا وَ جَاءَنَا مَنْ يُخْبِرُنَا بِخِلَافِ ذَلِكَ): یعنی اهل بلد ما هلال ماه را رؤیت نمودند که از این جمله استفاده می شود که مانعی از رؤیت در بلد آن ها نبوده و هوا صاف و ماه قابل رؤیت و مشاهده بوده است که همه ماه را رؤیت نموده اند و این که فرمود بلد دیگر خلاف این را گفته اند ظاهرش این بوده که از بلاد دور بوده که مخالف با رؤیت ما خبر داده است و مسأله تردید در بین نبوده است زیرا رؤیت بوسیله یک فرد نبوده بلکه افراد متعدّد رؤیت نموده اند شاهد این مطلب عبارت (راینا الهلال) می باشد.

و از طرفی اگر بلد دیگر نزدیک باشد ارض اخری اطلاق نمی شد با توجه به این که کلمه عندنا را استعمال نموده یعنی هوا صاف بوده و همگی ماه را دیده اند و معلوم می شود که بین دو مکان فاصله زیاد بوده است که یک بلد کامل هوا صاف بوده و همه رؤیت نموده اند ولی بلد دیگر در روز دیگری رؤیت نموده اند.

2-این روایت به عکس استدلال شما بیشتر دلالت دارد و مراد این است که هر بلدی رؤیت خودش مستقلاً ملاک است ولکن چون بلد نزدیک بوده و احتمال دارد رؤیت آن ها صحیح بوده باشد، رؤیت مردّد شده و إمام علیه السلام برای درک شب قدر می فرماید باید احتیاط نمایید و هر چهار شب اعمال شب قدر را انجام دهید.

جواب استاد آیة الله اشرفی دامت برکاته:

اگر بلد دیگر نزدیک باشد ارض اخری اطلاق نمی شد با توجه به این که کلمه عندنا را استعمال نموده یعنی هوا صاف بوده و همگی ماه را دیده اند و معلوم می شود که بین دو مکان فاصله زیاد بوده است که یک بلد کامل هوا صاف بوده و همه رؤیت نموده اند ولی بلد دیگر در روز دیگری رؤیت نموده اند.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo