درس خارج اصول استاد اشرفی
92/06/16
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع بحث: مسائل کاربردی علم اصول
به توفیق الهی امروز اول ذی القعدة سال 1413 هجری قمری، 16 شهریور 1392 هجری شمسی و روز میلاد حضرت معصومه (سلام الله علیها) دوره چهارم خارج اصول فقه را شروع می‌کنیم .از آنجا که بحث تفصیلی همه مسائل علم اصول بسیار وقت گیر بوده و بعضی از آن مسائل بی فایده و یا کم فایده‌اند؛ لذا بنای ما بر این است که در این دوره اصولی فقط به مسائل کاربردی علم اصول بپردازدیم که حدودا در 5 سال خاتمه می‌یابد .ابتدا به تعریف علم اصول و بیان تاریخچه‌ای از آن و دلیل نیاز به این علم پرداخته سپس به بیان مسائل آن می‌پردازیم . از آنجا که علوم مختلف معمولا نظری و محتاج برهان و دلیل هستند و معمولا جز تعداد کمی از مسائل علوم که ممکن است بدیهی باشند، سایر مسائل نظری و غیر بدیهی‌اند؛ لازم است برای آن مسائل اقامه برهان شود مثالدر علم ریاضی و حساب مسائلی مانند جمع‌های ساده همانند جمع اعدد 2و 1 و نظائر آن بدیهی حساب شده ولی مسائل دیگر چون قضیه فیثاغورث «تساوی مربع وتر مثلث قائم الزاویه با مجموع مربع‌های دو ضلع دیگر» واضح و بدیهی نیست و لازم است ریاضیدان بر آن دلیل قاطع اقامه کند و هکذا بالنسبه الی سائر العلوم . به این مسائل در اصطلاح مبادی تصدیقیه اطلاق می‌شودتعریف علوم و بیان هدف علم و خصوصیاتی از این دست جزء مبادی تصوری علوم است مثلا در تعریف علم منطق گفته شده که میزان برای حفظ ذهن از وقوع در اشتباه است . علم فقه مشتمل بر احکام فقهیه الهیه است. وجوب صلاة و صوم و حج و حرمة سب و غیبت و شرب خمر و کراهة صلاة در حمام و استحباب قنوت در نماز و دهها مساله فقهی دیگر که وظیفه مکلفین در مقام عمل را بیان می‌کنند مبادی تصدیقیه این علم‌اند چرا که اثبات آنها بمجرد تصور ممکن نیست بلکه نیازمند اقامه دلیل و برهان است و فقیه باید اثبات کند که به چه دلیل مثلا نماز جمعه در عصر غیبت واجب است و چرا نماز مسافر محکوم به قصر است و به چه دلیل صوم مسافر در سفر محکوم به بطلان است .و از آنجا که اثبات مسائل علم فقه محتاج به اثبات مسائلی در علم اصول است؛ علم اصول در زمره مبادی تصدیقیه علم فقه قرار می‌گیرد و بحث ما در این مبادی است .سوال: اثبات احکام فقهیه و استنباط آن از منابع چهارگانه قرآن و حدیث و عقل و اجماع؛ نیاز به مقدمات تصدیقیه دیگر نیز دارد زیرا مثلا اثبات وجوب صلاة جمعه از کتاب عزیز اولا نیاز به شناخت لغت عرب و فهم مشتقات لغات و علم به ترکیب جمل عربی و شناخت فاعل از مفعول و تمیز و حال و ... و شناخت علم معانی و بیان است و نیز نیازمند شناخت احوال رجال حدیث و ناقلین روایات و غیره که از مسائل علم رجال است دارد آیا این مبادی نیز داخل در علم اصول‌اند ؟پاسخ: کلا مباحث علم اصول تنها مختص است به آخرین مبادی تصدیقیة که نتیجه آن اثبات حکم فقهی است که نتیجه آن اثبات حکم فقهی استمثال: آیه شریفه می‌فرماید «... فلم تجدوا ماءا فتیمموا صعیدا طیبا»[1] و ما می‌خواهیم اثبات کنیم وظیفه شرعی فاقد ماء لزوم تیمم است. در اینجا مسائلی از قبیل معانی مفردات و جمله و مفهوم جمل
ه شرطیه هرچند دخیل در فهم مراد آیه است و ولی از علم اصول نیستند بلکه بعد از فراغ از مباحث علوم صرف و نحو و معانی و بیان و لغت بحث می‌شود که آیا ظهورات قرآن حجت است یا نه. این مسأله اخیر جزء مسائل علم اصول است .حجیة ظهور جزء مسائل علم اصول است . بحث در اینکه آیا می‌توان گفت ظاهر قرآن حجت است و این آیه ظاهرة فی وجوب التیمم لفاقد الماء و کل ظهور حجة فهذا حجة ؟پس آخرین نکته‌ای که دخیل در استنباط وجوب تیمم برای فاقد الماء شد همانا اثبات حجیة ظهور قرآن است که مساله‌ای اصولی است و اگر حجیت ظهورات قرآن ثابت نباشد وجوب تیممم برای فاقد ماء هم ثابت نخواد شد .مثال دیگراگر روایتی بگوید اخبرنا زرارة به قصر الصلاة با قصد 4 فرسخ و قصد رجوع در أقل از ده روز، این مساله بعد از مبادی تصدیقیه علوم عربیت و غیره، محتاج به شناخت وسائط نقل حدیث دارد بعد از حجیة خبر عادل اثبات این حکم در مساله می‌شود و الا این حکم ثابت نخواهد شد پس آخرین مبدأ اثبات حجیة قول ثقه است که در زمره مسائل علم اصول به شمار می‌آید ولی اینکه زرارة بن اعین و و اسطه‌های دیگر بین زرارة عادل و ثقه‌اند یا خیر؛ این نیز یکی از مبادی تصدیقی اثبات حکم است ولی علم اصول متکفل آن نیست بلکه متصدی آن علم رجال الحدیث است .
