درس خارج اصول استاد اشرفی

موضوع بحث: نظر استاد خوئی در معانی حرفی/ الفاظ/ مسائل کاربردی علم اصول

گفتیم استاد خوئی در نظرات علمائی چون محقق رضی و آخوند خراسانی و کمپانی و آقا ضیاء عراقی و میرزای نائینی، در معانی حرفی اشکال کردند و هر یک از نظریات را به جهاتی رد کردند و در آخر نظریه خود را مطرح نمودند که مبتنی بر چند مطلب بود

مطلب اول: مفاهیم، مخصوصا مفاهیم اسمی در متصورات ماهیات مهمل و لیسیده از هر قیدی هستند .

مطلب دوم: گاه متکلم یا مستمع نظرش روی ماهیت مهمله است .

مطلب سوم: گاه متکلم یا واضع قیود ملحوظ در ماهیات را با یک لفظ ابراز می‌کند و گاه با چند لفظ؛ مثلا قید‌های متعددی برای ماهیت آورده تا معنای خاصی را افاده کند و گاه با اضافه یا وصف یا مشتق یا حرف افاده تقیید و تحصیص می‌کند و مثالهای هر یک نیز گذشت .

هر مفهوم کلی باشد مثل «انسان» یا جزئی مثل «زید»، واقعی باشد مثل وجودات خارجی یا اعتباری مثل ملکیت، نسبت به مفهوم واجب مثل واجب الوجود باشد یا ممتنع مثل شریک الباری همه این مفاهیم قابل برای تقیید به قیود و تحصیص به حصص می‌باشند و می توان آنها را به بینهایت قید مقید کرد و حصص نامتناهی از آنها ساخت حال آن قیود مکانی باشند یا زمانی از احوال باشند یا اعراض و... برای هر یک از این مفاهیم می توان حصصی ساخت از آن جمله است انسان سیاه یا سفید، زید در خانه یا در مسجد، واجب الوجود بالذات یا بالتبع، اجتماع نقیضین در عالم خارج یا ذهن، شریک الباری در ابد یا ازل .

و چون اغراض متکلمین نامتناهی است و این تقییدات به حسب اغراض متعدد است و معمولا در ضمن قیود تضییقات حاصل می‌شود و از طرفی وضع هیئات یا الفاظ برای افاده همه این اغراض غیر ممکن است؛ لذا حروف وضع شده برای دلالت بر تضییق مفاهیم کلی و تحصیصات که مراد متکلم است.

این مفاهیم گاه مقید به قید مکانی و گاه زمانی و گاه به حسب ابتداء و انتهاء و ... مقید می‌شوند؛ مثلا کلمه «من» دلالت دارد بر اینکه در مثال «سرت من البصرة الی الکوفة» سیر مقید است از بصره باشد و «الی» به حسب انتهاء سیر تضییق مفهوم کلی را می‌کند .

پس به نظر استاد خوئی حروف برای بیان خصوصیاتی که در مفاهیم کلی وجود دارد وضع شده‌اند نه اینکه وجود رابط باشد یا به آنها معانی ایجاد شوند بلکه در حقیقت معانی حروف اخطاری است و حروف نیز مانند هیئات موجب ایجاد تضییق و تحصیص مفاهیم می‌شوند .

تا اینجا در مورد حروفی است که بر غیر جمله وارد می‌شوند .

اما حروفی که بر سر جملات وارد می‌شوند مانند لیت و لعل و نداء اینها برای افاده معنائی است که قبلا نبوده مانند افاده معنای ترجی و تمنی و نداء و یا آنچه در ضمیر متکلم است و قهرا دارای معنا است و ایجادی نیستند.

اولا: معلوم می‌شود همانطوری که از اول در صرف میر خواندیم کلمه در همه لغات دارای تقسمات سه‌گانه اسم و فعل و حرف که اسماء برای مفاهیم کلی یا جزئی مستقل در تصور وضع شده و افعال برای انتساب فعل برای به فاعل وضع شده‌اند، انتساب صدوری باشد مثل ضرب یا حلولی باشد مثل طهر و حروف داری مفاهیم مستقل در تصور نبوده بلکه دلالت بر معنای فی ضمن الغیر کرده و قائم به غیرند .

ثانیا: اقوال در حقیقیت حروف متفاوت بود .

قول اول: منسوب به محقق رضی که قائل به علامیت معنای حروف - بنا بر تفسیری- بودند و فاقد معنا دانسته شدند و گفتند فقط نشانه ای برای خصوصیات در کلمات هستند .

قول دوم: نظر مرحوم آخوند که معانی حروف همان معانی اسماء است الا اینکه در مقام استعمال حروف خاص هستند و حال استعمال آنها متفاوت است .

قول سوم: از محقق نائینی مبنی بر ایجادی بودن تمام حروف بود یعنی نقش حروف ایجاد ربط بین اجزاء جمله است .

قول چهارم: از محقق اصفهانی که حروف را همان وجودات رابطی می‌دانستند .

قول پنجم: آقا ضیاء عراقی بود که معانی حروف را معانی اعراض نسبیه دانستند یعنی از قبیل «این» و «متی» .

قول ششم: از استاد خوئی است که حروف را تضییق و تحصیص مفاهیم کلی دانستند .

قول هفتم:‌ نظر امام خمینی است که نظر صاحب هدایة المسترشدین را تقویت کردند .

به نظر ما هم قول حق همین قول امام خمینی است که تفصیل در حروف قائل شدند و گفتند حروفی مانند حروف قسم و تاکید و تحضیض ایجادی و حروفی مانند من و الی و فی حکائی هستند و وجود رابط بین اجزاء جمل هستند .

سرانجام دانستیم که حروف معنا داشته ولی معنائی غیر مستقل در تصور و قائم به غیرند .

و آنچه مهم است این است که در هیچ جای فقه بحث از حقیقت معنای حرفی دارای فایده در مقام استنباط نبوده و بحث بیشتر از حقیقت معنای حرفی و وضع در حروف اتلاف عمر شریف است و از آنجا که بنا را بر گذاشتیم که در این دوره اصولی فقط از مباحث کاربردی در علم فقه سخن بگوئیم این بحث را د رهمین جا خاتمه می دهیم .

و الحمد لله