درس خارج اصول استاد اشرفی

موضوع بحث: فرق بین خبر و انشاء

محقق خراسانی فرمودند[1] بین معانی حرفی و اسمی در اصل معنا فرقی نیست، بلکه تنها فرق در لحاظ واضع یا در شرطی است که واضع در مقام استعمال گذاشته یا فرق در لحاظ مستعمل است و الا اصل معنای موضوع له در اسماء و حروف یکی است؛ لذا می‌گویند وضع و موضوع له همانطور که در اسماء کلی عام است در حروف هم وضع و موضوع له عام است و خبر و انشاء هم همینطور است و با هم فرق ندارند بلکه این بستگی به قصد متکلم دارد. اگر قصد متکلم اخبار بود بعت را مثلا به صورت اخبار بیان می‌کند واگر قصدش اخبار بود همان بعت را به صورت خبر بیان می کند نه اینکه در معنای خبر و انشاء فرقی باشد

روشن است که در لغات متفاوت مانند عربی معنای ابتدائیت با معنای «من» فرق دارد یا معنای ظرفیت با معنای «فی» فرق دارد و معنای ملکیت با «لام» فرق دارد یا معنای تمنی با «لیت» متفاوت است یعنی بین معنای اسمی و حرفی فرق روشنی است همانطور که در زبان فارسی هم اینگونه است .

لذا به قول محقق نائینی علماء نگفته‌اند «من» بمعنی الابتداء بلکه گفته‌اند للابتداء و «فی» للظرفیة و «الی» للانتهاء؛ واقعا معنای حرف با معنای اسمی یکی نیست و این تفاوت بالوجدان معلوم است و واقعا تفاوت بین این دو بالتباین است نه اینکه فقط در لحاظ با هم فرق داشته باشند آنگونه که آخوند گمان کرده‌اند؛ لذا با همه عظمت فکر آخوند تعجب است که چگونه ایشان معنای حروف را با معنای اسماء یکی دانسته‌اند.

علامیت حروف هم که قابل قبول نیست بالوجدان و ایجادی بودن آنها همانطور که مرحوم نائینی فرموده این هم صحیح نیست زیرا معانی حروف با تکلم در ذهن خطور می کند منتهی بدون ضمیمه معنا در ذهن خطور می‌کند پس معلوم می شود وضع برای معنائی شده است .

حال با توجه به این بلا اشکال استقلال در حروف در مقام تعقل و تصور نمی‌گیریم بلکه معانی اسمی را مستقل و معانی حرفیه بدون ضمیمه تصور و تعقل نم‌یشود و بلا اشکال نیز از حروف معنائی مبهم در ذهن خطور می‌کند پس حرفی که به محقق رضی نسبت داده شده نیز صحیح نیست .

با توجه به این هر وجدانی حاکم به این فرقها بین اسم و حرف است لذا باید گفت «الحرف ما دل علی معنی فی غیره یا بغیره». پس فرمایش آخوند صحیح نیست و به راستی مستعمل فیه و موضوع له حروف با موضوع له اسماء هم در مقام وضع و هم در مقام استعمال .

بله ایجادی بودن بعض حروف هم قابل انکار نیست واقعا حروف تمنی مانند لیت و حروف نداء مانند یا معنای تمنی و ندا ایجاد می‌شود نه اینکه اخطار معنا شود .

با توجه به این نکات انشاء و خبر هم روشن می‌شود و به راستی بین مقام خبر و انشا تفاوت است و آنچه که آخوند فرمودند در یکی بودن معانی خبری و انشائی صحیح نیست و به راستی در انشاء معنا ایجاد شده نه در اینکه در مقام حکایت و اخبار باشد . پس متکلم در مقام انشاء ایجاد می کند همانطور که لعل و لیت ایجاد معنا کردند .

آری کلمه «بعت» به حسب ماده از بیع مشتق است که مبادله مال بمال است و هیئت هم دال بر صدور عمل از متکلم دارد، اما فرق بین انشاء و اخبار در بعت آن است که معنای بعت خبری حکایت است و معنای بعت انشائی ایجاد بیع است پس نمی‌توان گفت در همه جا معنای بعت یکی است به خاطر وحدت ماده و هیئت آن.

پس مقام انشاء و اخبار به قصد متکلم بستگی دارد و این قصد از قرائن خارجیه فهمیده می‌شود.

    1. حروف قطعا دارای معنا هستند .

    2. معانی حروف اخطاری‌اند و نه ایجادی

    3. حروف بی ضم ضمیمه معنا ندارند

    4. بعض حروف به راستی ایجادی‌اند و نه اخباری

    5. وضع و موضوع له حروف عام است و در اینجا با آخوند همراهیم و لازم نیست قدر جامعی برایشان در نظر گرفت بلکه همان معانی جزئی غیر مستقل برای حروف هر چه باشد به صورت کلی غیر مستقل موضوع له است بنابراین این جزئیت که در معانی حرفی آخوند منکر است صحیح است

    6. اما در ضمائر و اسماء اشاره وضع عام وموضوع له خاص را قبول داریم ولی خصوصیت آن ا زناحیه موضوع له نیست بلکه از ناحیه اشاره و خطاب آمده است. پس آنچه معقول است فقط دو قسم است وضع له خاص و موضوع له خاص و وضع عام و موضوع له عام است .

و الحمد لله