< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد اشرفی

93/11/08

بسم الله الرحمن الرحیم

‌موضوع بحث: اشکالات در طهارات ثلاث

گفتیم در طهارت ثلاث که مقدمه برای اعمال عبادی هستند، قصد قربت شرط است و اشکال شده که چگونه است این سه در بین مجموع مقدمات هم دارای ثواب هستند و هم باید آنها را به قصد قربت آورد و الا باطل است در صورتی که امر غیری اقتضای عبودیت و قصد قربت را ندارد .

قبلا اصل اشکال گذشت و کر و فرهای مرحوم آخوند و آقای نائینی هم گذشت و گفتیم اگر شخصی بعد از دخول وقت نماز فقط به قصد امر مقدمی یا غیری وضو یا غسل را انجام داد و لو غافل از امر نفسی باشد، مجزی است و طبعا سوال می شود این قصد قربت از کجا آمده است و چطور ممکن است عمل عبادی با قصد امر غیری مجزی باشد و این عویصه ای است که در مقام وجود دارد .

گفتیم کسی که داخل در وقت شد و آب نبود و ناگزیر از تیمم است این تیمم قبل از وقت امر نفسی نداشت زیرا وضو خود نور است و یکی از انواع طهارت است که محبوب خداست و لامحاله امر نفسی دارند اما تیمم قبل از وقت دلیلی بر حسن و استحباب آن وارد نشده است و مثل وضو و غسل امر نفسی ندارد که بگوئیم دارای امر است پس از کجا این قصد قربت دارای عبادیت شد ؟

جواب داده شد که به حسب عده ای از روایات که تراب را یکی از طهورین دانست، تیمم نیز دارای امر نفسی است، منتهی اگر نگوئیم مطلقا امر ندارد لااقل در ضیق وقت، و مانعی ندارد که در ظرف خاص دارای امر باشد و در ظرف دیگر نباشد و این مانند وضو و غسل نیست که در همه احوال دارای امر نفسی هستند .

اشکال دوم آن است که طهارت ثلاث دارای امر نفسی هستند و به خاطر آن عمل عبادی و تقربی هستند و از طرفی در مباحث قبل ثابت کردیم که امر غیری اصلا تعبدی نیست؛ زیرا مقصود از آن رسیدن به ذی المقدمه است و ذو المقدمه اگر عبادی بود، خود آن باید به قصد عبادت اتیان شود، اما مقدمه که غرض از آن وصول به ذی المقدمه است، امر به آن امر توصلی محض است و اگر بعد از وقت به قصد توصل وضو بگیرد و غافل از امر نفسی وضو است، چگونه عبادت شمرده می شود، در صورتی که عبادت نیاز به امتثال امر نفسی دارد، در حالی که بسیاری از افراد غافل از امر نفسی اند و غافل غیر ممکن است قصد امتثال امری کند که از آن غافل است، در صورتی که اگر کسی غسل یا وضو را بعد از وقت انجام دهد برای نماز قطعا مجزی است .

آقای آخوند با توجه به این اشکال می فرماید: این امر غیری متوجه مقدمه شده است و مقدمیت وضو و غسل منوط به عبادیت آنهاست و وقتی به قصد نماز وضو می گیرد، لامحاله توجه ارتکازی به آن عمل دارد و می داند اینها و لو مقدمه صلاتند، اما به وصف عبادیت باید بیاورد، لذا ارتکازا وضو و غسلش عبادیت دارد و لو به منظور توصل الی الصلاة انجام می دهد[1] .

اشکال شده است که ارتکاز مفید نیست و ما در عبادات ارتکاز را کافی نمی دانیم و توجه به امر نیاز دارد. عبادی شدن عمل نیاز به توجه و قصد قربت دارد و آن نیاز به التفات به امر دارد و کسی که غافل از امر نفسی است ناگزیر قصد قربت از او حاصل نمی شود و اینکه در ذهن ارتکازا عبادت باشد این مقدار کفایت در عبایت و قصد قربت نمی کند.

استاد از این اشکال جواب دادند که عبادیت عمل نیاز به قصد ندارد و به هر صورت که عمل را به خداوند اضافه دهیم و برای او انجام دهیم کافی است و عمل عبادی می شود و چنانکه کسی گام بر می دارد برای زیارت هر گام او عبادت است و اگر قصد توصل به امر عبادی داشت عمل، عبادت و انقیاد است.

بر این اساس کسی که بعد از وقت وضو می گیرد فقط هدفش این است که برای نماز وضو را انجام دهد و چنانچه از قصد امر نفسی غافل باشد، ولی وضو را برای نماز انجام می دهد که نماز اطاعت الله است، پس این شخص و لو غافل از امر نفسی وضو و غسل است، اما بما اینکه این وضو و غسل را برای توصل به اطاعت الله انجام دهد عمل عبادی است و احتیاجی به آن ارتکاز ندارد .

بنابراین از این اشکال هم می شود تخلص پیدا کرد .

حال ضمنا اگر کسی قبل از وقت وضو گرفت و در وقت غافل از امر غیری بود کافی است، در صورتی که وضو و غسل قبل از وقت هنوز امر مقدمی ندارند، بنابراین کسانی که قبل از وقت وضو می گیرند اینها قصد امر به صلاة ندارند تا وجوب مترشح به مقدمه اش شود و این وضوی آنها به قصد امر نفسی بوده است، پس مقدمه چطور تحصیل می شود ؟

جواب این است که آیه شریفه که فرمود ﴿اذا قمتم الی الصلاة فاغسلوا وجوهکم﴾[2] وجوب غسل و وضوی مقدمی را برای محدث لازم دانسته است به قرینه اینکه قیام من النوم و هکذا در سایر احداث زیرا بلاریب فرقی بین انواع احداث مانند بول یا جنابت و نوم نیست .

سوال سوم این است که اگر کسی داخل وقت شد و بعد از دخول وقت وضو یا غسل را به قصد امر نفسی انجام دهد آیا این مجزی است یا نه؟ و کسی که بنا هست نماز بخواند ولی نمی خواهد فعلا نماز بخواند و برای طهارت و امر نفسی وضو بگیرد، آیا این مجزی از امر غیری می تواند باشد ؟

سید در عروه می گوید[3] : آری مجزی است زیرا در این وضو دو جهت جمع شده است: اول امر نفسی و دوم امر غیری پس این یک ذات است که در او دو حکم جمع شده است مانند صلاة در دار غصبی که دو عنوان در او جمع شده است: یکی عنوان غصبیت و دیگری عنوان عبادت؛ لذا سید می گوید کسی که در وقت می خواهد وضو و غسل انجام دهد دارای دو حیثیت است یکی از باب استحباب نفسی و دیگری حیثیت مقدمیت للصلاة است.

اگر وضو را و لو به قصد امر نفسی انجام دادیم، خود به خود مقدمه وجود پیدا کرد است و این مقدمه وضو به قصد قربت بود و قصد امر نفسی عبادت است و دیگر قصد امر غیری لازم نیست و ما مقدمه قبل از صلاة را انجام دادیم و لو به حیثیت امر غیری انجام نشد، ولی اشکال شده که این دو مقام با هم فرق دارد؛ زیرا اگر حیثیت تقییدی بود اجتماعشان بلامانع است اما اگر حیثیتشان تعلیلی بود اجتماعشان محال است . و للکلام تتمه

 


[2] سوره مائده، ‌ آیه 6.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo