درس خارج اصول استاد اشرفی

موضوع بحث: فرع دیگر در باب ترتب

اگر واجب مضیقی با واجب موسعی مزاحمت داشتند، چون واجب موسع اطلاق ندارد، امر آن به ترتب بر می گردد ولی استاد خوئی قائل بودند نیاز به ترتب نیست .

اگر ازاله نجاست از مسجد با وقت صلاه موسع مزاحم شد، اینجا ازاله مقدم است و طبعا بر اساس قواعد باب تزاحم ازاله اهم است و صلاه که واجب موسع است مهم است. حال اگر ازاله را ترک کرد و مشغول نماز شد آیا به امر ترتبی نماز صحیح است ؟

آقای نائینی می فرمایند خیر نماز صحیح نیست[1] ؛ زیرا شرعا موظف است ازاله نجاست از مسجد کند و امر به صلاه در آن وقت ندارد و اگر بخواهد ترک ازاله کند و مشغول نماز شود نیاز به ترتب دارد یعنی باید بگوید با عصیان امر مضیق مانعی از فعلیت امر به موسع نیست ولی بدون ترتب نمی تواند صحت صلاه را تصحیح کرد .

استاد خوئی می فرمود علت فرمایش محقق نائینی آن است[2] که ایشان قائل به اطلاق امر موسع در این زمان مضیق نیستند و سر آن این است که به نظر ایشان نسبت بین اطلاق و تقیید عدم ملکه است و آنجا که تقیید محال باشد اطلاق هم غلط است و چون امر به صلاه مقیدا به ‌زمان واجب مضیق، غلط است؛ زیرا معنا ندارد مولی با وجود واجب مضیق بگوید در این لحظه واجب موسع را انجام بده؛ اطلاق آن هم محال است.

بنابراین امر به صلاتین به نحو مطلق هم نداریم و اگر عصیانا ازاله را ترک کرد امر به صلاه بر می گردد و می تواند نماز را به قصد امر ترتبی اتیان کند، لذا محقق نائینی یکی از موارد ترتب را تزاحم واجب موسع با واجب مضیق می دانند .

اما مرحوم استاد می گویند ما به عکس استادمان محقق نائینی می گوئیم اگر در جائی ثبوتا تقیید محال بود اطلاق ضروری است و نسبت بین اطلاق و تقیید هم ضدان لاثالث لهماست به همین دلیل اگر ازاله را ترک کرد امر به مطلق صلاه از بین نرفته است بلکه چون تقیید به خصوص ازاله مستحیل بود پس اطلاق برای صلاه ثابت است و اگر ترک الازاله کرد امر مطلق به صلاه موجود است و آن شامل فرد مزاحم با ازاله هم می شود و التطبیق قهری و الاجزاء عقلی پس امر هست و دیگر نیاز به ترتب ندارد .

یکی دیگر از فروعی که متفرع بر مسئله ترتب کرده اند آن است که مکلف در اثناء صلاه متوجه شود مسجد متنجس شده است اینجا آیا ادامه صلاه جائز است ؟

بیان ذلک

مسلم است که تطهیر نجاست از مسجد فوری است ولی فعلیت آن مانند هر واجبی ‌به علم به موضوع و علم به حکم است و چنانچه عالم به نجاست مسجد نشود بر او تکلیف ازاله نیست یا اگر در اثناء صلاه متوجه نجاست شده است یا اول وارد مسجد شد و نجاست را دید ولی راهی برای تطهیر نداشت و آبی نبود ولی در اثناء صلاه تمکن پیدا کرد بر اساس وجوب فوری ازاله باید بدان بپردازد ولی از طرفی اگر در اثناء متوجه شد با توجه به حرمت قطع الصلاه، وظیفه اش چیست ؟

آقای نائینی می فرماید چون قطع الصلاه حرام است[3] امر به ازاله فعلیت نمی یابد؛ زیرا ازاله آنگاه واجب است که مزاحم با واجب دیگری نشود و چون قطع الصلاه حرام است پس ازاله نجاست واجب نیست و اگر فرضا ازاله اهم بود اگر ترک ازاله کرد و نماز را ادامه داد، آیا این استمرار صلاه جائز است ؟

آقای نائینی می فرماید می توان بر اساس ترتب قائل شد که اگر نماز را ادامه داد و لو نباید این کار را می کرد ولی امر به صلاه به ترتب بر می گردد و نماز مشروع و صحیح است، ولی استاد می فرمود حرمت قطع الصلاه دلیلی جز اجماع ندارد؛ زیرا در اثبات آن وجوهی هست که یکی آیه لاتبطلوا اعمالکم است که دخلی به قطع الصلاه ندارد و دلیل دیگر آن روایتی است که می گوید الصلاه اولها التکبیر و آخرها التسلیم و این دلیل آن است که حق قطع الصلاۀ را ندارد.

این دلیل اضعف از استناد به آیه است؛ زیرا این دلیل بر آن است که نماز پیکره مرکبی است و این در مقام بیان حرمت قطع صلاه نیست و لذا اگر دلیلی بر حرمت قطع باشد همان اجماع منقول است که باید به قدر متیقن آن بسنده کرد و آن جائی است که مزاحمتی با واجب دیگر نداشته باشد و الا اگر مزاحم در کار بود حرمت قطع الصلاۀ منتفی می شود، پس اگر در اثناء متوجه نجاست مسجد شد یا تمکن از ازاله پیدا کرد اصلا دلیلی بر حرمت قطع الصلاۀ وجود ندارد و لازم است که مشغول ازاله شود حال اگر نماز را ترک نکرد و به ازاله نپرداخت آیا نمازش صحیح است ؟ سیاتی الکلام فیه انشاء الله تعالی .