درس خارج اصول استاد اشرفی

موضوع: مقدمه ورود به بحث تفاوت میان تعارض و تزاحم.

در بحث مربوط به ضدّین در سال گذشته مطرح شد که: قائلین به ترتّب گفته اند: با ترک واجب اهم، مهم بالتّرتّب واجب می شود و منکرین ترتّب می گویند: واجب فعلی همان اهمّ است و با ترک واجب اهمّ واجب مهم فعلی نخواهد شد.

اکنون می گوییم: در مقدم کردن یکی از دو دلیل متنافی و متضاد، فرقی میان ترتّبی و غیرترتّبی وجود ندارد و تنافی دو دلیل ممکن است از باب تعارض باشد و یا از باب تزاحم. اصولیین بخشی از بحث ضد را اختصاص داده اند به تفاوت میان تعارض و تزاحم دو دلیل.

اجمالا می گوییم که تعارض مربوط به مقام جعل و انشاء است. به طوری که می دانیم یکی از دو دلیل، کذب و خلاف واقع و در حقیقت جعل و انشاء نشده است. ولی تزاحم، تنافی در مقام امتثال دو تکلیف است. آن هم به خاطر عجز مکلّف. در جلسه آینده مفصّلا وارد بحث میان تعارض و تزاحم خواهیم شد.

ممکن است سوال شود که فائده بحث چیست؟ می گوییم: مرجّحات باب تعارض با مرجّحات باب تزاحم کاملا از هم جدا بوده و تا مشخص نشود دو دلیل از کدام باب با هم تنافی دارند، شناخت دلیل مقدم و ترجیح احدالدلیلین ممکن نخواهد بود.