< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد اشرفی

94/11/12

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: نتیجه قول به امتناع اجتماع امر و نهی/اجتماع امر و نهی/نواهی.

نتیجه مباحث گذشته به اینجا منتهی شد که اگر متعلق امر و متعلق نهی دو موجود مستقل باشند، ولو در یک محل باهم جمع شوند، در اینصورت، اجتماع امر و نهی جایز است؛ و به این اصطلاحاً گفته می‌شود ترکیب انضمامی. کمااینکه اگر شخصی در حال نماز نگاه به اجنیبه نماید، گفته می شود که این یک عملی است که در اثناء آن معصیتی واقع شده، لکن چون دو عمل هریک عملی هستند مستقل و دارای ماهیتی متفاوت، ارتباطی به هم نداشته و ترکیبشان انضامی است و حرمت و مبغوضیت از عمل حرام که نظر به اجنبی باشد به عمل واجب که صلات باشد سرایت نمی‌کند.

اما اگر بنا شد که نقش عنوان نقش تعلیلی باشد، و موضوع حکم، هم در حرمت و هم در وجوب، شیئ واحد باشد، مانند عالم فاسقی که علم او حیثیت تعلیلی است برای وجوب اکرام، و فسق او حیثیت تعلیلی است برای حرمت اکرام، اما به راستی متعلق وجوب و حرمت اکرام شخص واحد است، در اینصورت طبعاً اجتماع امر و نهی مستحیل است؛ حال یا بخاطر تضاد بین دو حکم، یا به قول سیدنا الاستاد بخاطر تضاد بین مبداء و منتهی. چراکه ترکیب در اینصورت، بنحو ترکیب اتحادی است، زیرا اگرچه عالم موضوع است برای اکرام و فاسق موضوع است برای حرمت اکرام، لکن چون هردو عنوان در یک وجود واحد جمع گردیده‌اند، پس ترکیب به نحو اتحاد خواهد بود. بنابراین قطعاً هردو حکم نمی‌تواند باهم فعلی باشد و طبعاً حکمی فعلی خواهد بود که اقوی ملاکاً باشد و معمولاً نهی( به جهت اینکه دفع مفسده اولی است از جلب منفعت) اقوی ملاکاً از امر است. و یا اینکه داخل در تعارض خواهد شد و بر اساس مرجحات تعارض یکی بر دیگری مقدم می‌شود.

حال این ضابطه در مقام به این صورت تطبیق می‌گردد:

به خوبی روشن است که امر به صلات منحل می‌شود به امر به اجزاء صلات، که اولها التکبیر و آخرها التسلیم است، و هر جزء نماز خود یک عمل عبادی است و باید به قصد اطاعت و تقرب اتیان گردد. ناگزیر اگر جزئی حرام شد و متعلق نهی قرار گرفت دیگر مستحیل است که آن جزء قابل برای تقرب باشد، فلذا باید بدل آن را انجام داد. مثلا اگر کسی کمرش درد می کند و خم شدن برایش ضرر دارد(به حدی که موجب حرمت خم شدن باشد)، نماز با رکوعش باطل است و باید نماز با رکوع ایمائی بجا آورد.

حال با توجه به این مطلب اگر کسی به سوء اختیار در دار غصبی قرار گرفته باشد، آیا می‌شود که هم امر و هم نهی در مورد او فعلی باشد، یا خیر؟

با توجه به مطالب سابق که عرض شد که ماهیت صلات و غصب دو ماهیت متفاوتند(چه‌آنکه صلات از مقوله کیف محسوس و مقوله وضع است و غصب از مقوله أین است)، پس طبعاً اجتماع امر و نهی مانعی نخواهد داشت. اما همانطوری که اشاره شد یک جزء از این نماز سجده‌ای است که وضع الجبهة علی الارض است که تصرف مازادی نسبت به دو مقوله کیف و وضع است و این تصرف متحد با غصب است(زیرا سجود که عبارت باشد از اتکاء جبهه بر ارض، در واقع همان تصرف در ارض غیر است)، بنابراین در اینصورت متعلق امر و نهی واحد بوده و دیگر نمی‌تواند هم امر فعلی و هم نهی باشد ، فلذا باید قائل شویم به تقدیم جانب نهی. بنابراین گفته می‌شود این سجده دیگر نمی‌تواند مقرب باشد، فلذا نماز با سجود علی الارض الغصبی باطل خواهد بود و باید به بدل سجده رجوع شود. این در صورتی است که مندوحه‌ای در کار نباشد والا اگر مندوحه باشد، باید نماز در ارض مباح انجام شود.

اما نسبت به کیفیات نماز که عبارت باشند از اذکار، که گفته شد اینها تصرف زائدی نیست و با غصب اتحادی ندارد. و اما نسبت به هوی الی الرکوع و السجود و نهوض الی القیام، اگر گفته شود که اینها تصرف زائد در ملک غیر است و جزء صلات هم بشمار ‌آید، طبعاً صلات با این اجزاء باطل است و باید به بدل آنها رجوع شود؛ لکن اگر گفته شد که اینها تصرف زائد نیست، یا اینکه گفته شد اینها جزء صلات نیستند(بلکه مقدمه برای رکوع و سجودند) در اینصورت اگر مندوحه موجود باشد و مقدمات منحصر به حرام نباشد دیگر نماز باطل نبوده و اجتماع امر و نهی مانعی ندارد. اما اگر مندوحه ای وجود نداشت و مقدمه منحصر در حرام بود باید حتماً به بدل رکوع و سجود رجوع شود[1] .

این تطبیق مسئله در صلات در دار غصبی بود.اما بررسی وضو با آب غصبی یا در ظرف غصبی.

اما اگر کسی بخواهد با آب غصبی وضو بگیرد در اینجا مسلم وضویش باطل است، زیرا غسلتان و مسحتان عین غصب است و تصرف در آب غصبی است و در این مسئله فرقی نیست بین اینکه مندوحه‌ای باشد یا نباشد.

حال اگر کسی بخواهد در ظرف غصبی وضو بگیرد، اگر این وضو گرفتن ارتماسی باشد، چون وضوء ارتماسی تصرف در ظرف مغصوب به شمار می‌آید(و دو عنوان در یک عمل باهم متحد می‌شوند) طبعاً وضو باطل است.

اما اگر وضو گرفتن اغترافی و بصورت غرفه غرفه باشد، یا اینکه مکلف آب را از ظرف غصبی برداشته و در ظرف دیگری بریزد در این دو صورت: مرحوم نائینی می فرمایند وضو باطل است اما مرحوم استاد خویی می فرمایند وضو صحیح است[2] .

ادامه بحث در جلسه آینده. ان‌شاءالله.

والحمدلله.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo