< فهرست دروس

درس اصول استاد حمید درایتی

97/07/10

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: قاعده تبیعت احکام از مصالح و مفاسد 1

قاعده تبیعت روشن کرد که هرگاه حکمی بود حتما مصلحت و ملاک وجود دارد.پس این نتیجه روشن می شود که هر حکمی یک مدلول مطابقی دارد که مثلا نماز واجب است و یک التزامی هم دارد که نماز مصلحت دارد. پس مدلول التزامی ادله احکام که کشف ملاک می کند بر اساس قاعده تبعیت است اما اگر ثابت شود که این قاعده تخلف داشت که حکم باشد اما مصلحت نباشد دیگر مدلول التزامی نیست.از این مدلول التزامی در موارد تزاحم می شود استفاده کرد که دو واجب متزاحم با هم امکان امتثال ندارد اما با توجه به این که مدلول التزامی مهم دارای ملاک است پس می شود با فرض ترک اهم، مهم را امتثال کرد هرچند که به خاطر ترک اهم ممکن است عقاب شود چون هر دو دارای ملاک اند. پس در تزاحم مدلول مطابقی از بین رفت اما مدلول التزامی وجود دارد و با ملاک امتثال شود.نتیجه دوم قاعده تبیعت:بر اساس قاعده تبیعت همیشه حکم باید با ملاک تناسب داشته باشد هم در وجود و هم در درجه.در درجه مساوی باشند یعنی اگر چیزی مصحلت ملزمه داشته باشد باید حتما واجب باشد و نمی شود مستحب باشد.پس همیشه از حکم الزامی مصحلت الزامی و از حکم مستحب ملاک مستحبی می فهمیم.پیش فرض این نکته این است که ملاکات باید خودشان ذات مراتب باشد.

ان قلت: در قاعده تبعیت ثابت شده است که هر فعل فقط مصلحت و یا فقط مفسده دارد نه هردو؟ یا این که می شود یک فعل هم مصلحت و هم مفسده داشته باشد؟ یا این که فعلی نداریم که خنثی باشد و نه مصلحت و نه مفسده داشته باشد؟

قلت: بله در یک جا که هم مصلحت باشد و هم مفسده، تزاحم ملاکات می شود که بعد از کسر و انکسار باید مشخص شود که مقدار مصلحت بیشتر است یا مفسده.

ان قلت: احکام تکلیفی تابع ملاک است پس وقتی عملی مباح است یعنی نه مصلحت دارد و نه مفسده ایا این نقض قاعده تبیعت نشد؟

اباحه دو قسم است:

1: اباحه لا اقتضا: که نه ملاک حسن دارد و نه ملاک قبح پس فعل به لحاظ ارزشی خنثی است یا این که مصحلت و مفسده بعد از کسر و انکسار صفر شود.

2: اباحه اقتضایی: اباحه ای که مصلحت در مطلق العنان بودن است که ملاک همین است که مطلق العنان باشد.

پس اباحه لا اقتضا نقض قاعده تبیعت کرد؟عده ای تردید کرده اند که اصلا اباحه لا اقتضایی حکم نیست یعنی هر وقت شارع بخواند بگوید نه واجب و نه حرام و مکروه و مستحب تعبیر به مباح می کند پس این تعبیر مسامحی است و الا درحقیقت حکمی نیست.نتیجه سوم: سیاتی...برای توضیحات بیشتر رجوع کنید به نهایه الدریه 3/333 طبع جدیدبحث تبعیت در جایهای مختلفی در اصول امده است بیشتر در بحث حجیت ظن در جمع بین حکم واقعی و ظاهری که تبعیت چه سازگاری با حکم ظاهری دارد که وقتی شی ای حرام شده است این چه سازگاری با برائت دارد؟و همچنین در قاعده ملازمه حکم عقل و شرع که اقای خویی در مصباح ج 2 خوب بحث کرده است .

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo