درس اصول استاد حمید درایتی

موضوع: مفاهیم/ ارکان مفهوم -مفهوم شرط

    1. اثبات ربط لزومی بین دو جزء قضیه

    2. معلق سنخ حکم باشد نه شخص حکم

    1. ربط لزومی

    2. توقف جزاء بر شرط به نحو توقف معلول بر علت باشد

    3. توقف انحصاری باشد

مطلب اول: مرحوم صدر به آخوند اشکال کردند و فرمودند برای اثبات مفهوم نسبت توقفیه و التصاقیه کافی است یعنی جزاء چسبیده به شرط باشد ولو اتفاقی و صدفه ای و ضرورتی ندارد رابطه شرط و جزاء علت و معلول باشد

ان قلت: اگر ادعا شود نسبت التصاق در خارج و در عالم عین وجود دارد و این نسبت همان نسبت علت و معلول و یا معلولین لعلة ثالثه می باشد چون در عالم خارج غیر از نسبت علت و معلول یا معلولین برای علت ثالث دلیل دیگری برای التصاق نمی یابیم پس از نسبت التصاقیه مفهوم مستفاد است و نسبت التصاقیه مرحوم صدر به اثبات می رسد.

قلت: این کلام برگشت به کلام آخوند می کند که علیت را شرط دانست و التصاق عبارة اخری از علیت است.

ان قلت: ممکن است گفته شود سنخ حکم از باب اتفاق متوقف بر شرط است و همه مصادیق جزاء اتفاقا متوقف بر شرط است در این صورت علی رغم این که رابطه لزومی نیست توقف ثابت است و مفهوم مستفاد است .

قلت: سنخ حکم یعنی همه افراد حکم و هنگامی که تمام افراد توقف داشته باشند ولو اتفاقی پس این ربط لزومی است و رابطه شرط و جزاء علت و معلول است و این همان ارتباط دائمی و علیت است ولا غیر.

مطلب دوم: ایشان فرمود اگر دو جزء قضیه یعنی شرط و جزاء هر دو معلول علت ثالث باشد مفهوم مستفاد است بر خلاف کلام آخوند.

جواب: این حرف تازه ای نیست بلکه ربط تعیینی همان علت انحصاری است .

قول مختار : کلام آخوند تمام است و کلام مرحوم صدر پذیرفته نیست یعنی لزوم رکن اول یعنی علیت تامه و انحصاریت تمام است.

نکته: بعضی از آقایان مثل آقا ضیاء فرمودند رکن اول مفروغ عنه است و نیازی به اثبات ندارد و رکن دوم نیاز به اثبات دارد بعضی می فرمایند رکن اول نیاز به اثبات دارد و بعضی می فرمایند هر دو رکن نیاز به اثبات دارد .

    1. شیخ انصاری قائلند به ثبوت مفهوم شرط ونسبت می دهند ثبوت مفهوم شرط را به مشهور اصولیین .

    2. عده ای قائلند جمله شرطیه مفهوم ندارد. اعلامی چون مرحوم آخوند ،حائری، امام خمینی و گلپایگانی قائل به مفهوم داشتن جمله شرطیه هستند.

نظر مرحوم اصفهانی [1]

    1. وجدان

    2. مرادف ادات شرط در فارسی شاهد بر این امر است مثلا در این جمله: "اگر او آمد اکرام خواهم کرد" نقش اگر این است که آمدن زید را فرض کردم نه اینکه دلالت کند بر توقف .

    3. شاهد دیگر این که لو امتناعی بر فعل ماضی وارد می شود و این به معنای محال بودن مدخول است پس نقش لو فرض و تقدیر وجود مدخول آن است مثل ﴿لو کان فیهما الهة الا الله لفسدتا﴾ لذا نقش ادات شرط اثبات ربط توقفی نیست.