< فهرست دروس

درس اصول استاد حمید درایتی

99/01/10

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مفاهیم/مفهوم شرط

خلاصه بحث سابقدر ارتباط با مفهوم شرط لازم است ربط لزومی باشد و شرط علت انحصاری جزا باشد به تعبیر مرحوم آخوند نسبت شرط و جزاء نسبت توقفیه و یا به تعبیر شهید صدر نسبت التصاقیه باشد.بعضی ادعا کردند ادات شرط وضع شده اند بر نسبت توقفیه شرط بر جزاء .مرحوم اصفهانی فرمودند ادات شرط وضع شده اند برای نسبت تقدیریه نه نسبت توقفیه یعنی ادات سبب می شود شرط در موضع تقدیر واقع شوند اما در فرض وجود شرط ممکن است جزاء باشد یا نباشد ایشان سه شاهد آوردند بر ادعای خود که مدخول ادات مفروض گرفته می شود.

    1. وجدان وارتکاز

    2. مرادف ادات شرط در زبان فارسی معنای فرض و تقدیر را در بر دارد.

    3. یکی از ادات شرط لو امتناعیه است و دلالت بر فرض و تقدیر دارد پس دیگر ادات نیز دلالت بر فرض و تقدیر می کنند.

توضیح مطلب :لو امتناعیه بر ماضی وارد می شود و فرض در ماضی در صورتی است که تحقق واقعی نداشته باشد و الا فرض و تقدیر در آن معنی ندارد. وقتی ازموضوعی درزمان گذشته سخن می گوییم درصورتی فرض وجود آن معناداردکه وجودواقعی نداشته باشد.اگرموضوعی درگذشته واقع شده باشدفرض وجودآن بی معنااست .دلالت لوبرامتناع ازاین جهت است که لوبرماضی واردشده ومدخول خودرافرض وجودکرده است پس مدخول لودرگذشته وجودنداشته ومنظورماازامتناع عدم وجودآن است.

نکته:در لو امتناعیه با امتناع شرط امتناع جزاء استفاده می شود اگر شرط انحصار داشت که واضح است با انتفاء شرط جزاء منتفی است و اگر شرط منحصر نبود در لو امتناعیه سبب آخر منتفی است.

نکته: ترتب جزاء بر شرط در جملات شرطیه از تفریع تالی بر مقدم استفاده می شود .فاء در ان جاء زید فاکرمه دلالت بر ترتیب زمانی می کند اما فاء دلالت بر علیت و ربط لزومی نمی کند چه رسد به دلالت انحصاری مثلا در "ان کان النهار موجودا فالشمس طالعه" فاء دلالت دارد بر ترتیب درک طلوع شمس بر درک نهار نه علیت بلکه شمس علت برای نهار است.در واقع فاء دلالت بر ترتیب می کند ممکن است علیت باشد یا نباشد .

دو مقدمه پنهان در کلام مرحوم اصفهانیدر کلام اصفهانی دو مقدمه پنهان وجود دارد

    1. در استدلال بر این که مفاد ادات فرض است نه تعلیق بحث مرادف ادات شرط در زبان فارسی را مطرح کردند که اگر ادات در زبان فارسی دلالت بر تقدیر می کند پس در زبان عرب هم همین طور است پس در یک زبان بحث نمی کنیم بلکه اگر در یک زبان ادات شرط معنایی داشته باشند در دیگر زبان ها همین طور است و نسبت تقدیری مستفاد است .

به عبارت دیگر بخشی از مباحث الفاظ فرا تر از زبان خاص هستند و بحث مفهوم فرا زبانی است.پس داده های استدلالی در مفاهیم می تواند از زبان فارسی و یا زبان دیگر باشد و اگر در زبانی وجدان شود که ادات دلالت بر نسبت تقدیری دارد در زبان دیگر همین طور خواهد بود چون شرط در زبانها ساختار واحد دارد. این بحث اشاره دارد به بحثی که در فلسفه علم اصول باید پرداخت که کدام بحث از مباحث الفاظ فرا زبانی است و اختصاصی به زبان خاص ندارد و کدام بحث اختصاص به زبان خاص دارد .عمده مباحث الفاظ چه عام و خاص چه مفاهیم چه اوامرو... فرازبانی است .

    2. مقدمه مطویه دیگر در کلام مرحوم اصفهانی این است که ایشان برای این که اثبات کنند ادات شرط بر نسبت توقفیه را دلالت ندارند استدلال بر لو امتناعیه کردند این به این معنی است که ادات شرط یک وضع دارند. ساختار شرط اداتی دارد که یک معنی را افاده می کنند.

بررسی قول دلالت ادات شرط بر نسبت توقفیه در برابر فرمایش اصفهانی عده ای با استشهاد به لو امتناعیه استدلال کرده اند بر این که نسبت مستفاد از ادات شرط نسبت توقفیه است نه تقدیریه قائلین به این قول مقدمه مطوی در کلام مرحوم اصفهانی را قبول دارند که اگر استفاده نسبت توقفیه در لو امتناعیه شد در دیگر ادات همین طور است به عبارت دیگر موضوع له و مدلول ادات شرط یک چیز است .ایشان می فرمایند در لو نسبت توقفیه مستفاد است چرا که اگر از ادات شرط نسبت توقفیه استفاده نشود و جزاء توقف نداشته باشد امتناع شرط موجب امتناع جزاء نمی شود و بنابر وجود مدلول واحد در ادات شرط در تمام ادات شرط نسبت توقفیه وجود دارد در نتیجه انتفاء عند الانتفاء مستفاد است.بررسی اقوال در لو امتناعیه در ارتباط با بحث

برای لو پنج معنی مطرح شده [1]

یک معنی این که لو تعلیق در زمان آینده را افاده کند یعنی حرف شرط در مستقبل باشد مثل و ﴿لیخش الذین لو ترکوا من خلفهم ذریة ضعافا خافوا علیهم﴾ و ﴿لیظهره علی الدین کله ولو کره﴾

یک معنی این است که لو به معنای شرطیه باشد و رابطه بین شرط و جزاء مقید به زمان ماضی است و دلالت بر امتناع کند. طبق این معنی لو امتناعیه است که در ارتباط با امتناع سه نظریه مطرح است

    1. لو دلالت دارد بر امتناع شرط

    2. لو دلالت بر امتناع شرط و جزاء می کند

    3. لو نه دلالت دارد بر امتناع شرط و نه امتناع جزاء

در مغنی گفته شد لو فقط دلالت بر امتناع شرط می کند بر خلاف بسیاری و امتناع جزاء را به قرینه استفاده می کنیم.

 


[1] مغنی الادیب، ج1، ص212.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo