درس اصول استاد حمید درایتی
99/01/16
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مفاهیم/مفهوم شرط
خلاصه بحث سابق مرحوم آخوند افاده مفهوم را منوط کردند بر این که جمله شرطیه ربط لزومی توقفی معلول بر علت و علت انحصاری داشته باشد که پسندیدیم مرحوم صدر در مقابل فرمود برای استفاده مفهوم نسبت التصاقیه و لو صدفتا کافی است و لو ربط لزومی نباشدسپس به مناسبت بحث از مفاد ادات شرط مطرح شد که آیا دلالت بر نسبت توقفیه می کند یا خیر؟ منظور از دلالت توقفیه نسبتی است که مفید انتفاء عند الانتفاء باشد. فرمایش مرحوم اصفهانی مطرح شد که ادات شرط دلالت بر نسبت تقدیریه و فرضیه می کند و مدخول ادات شرط مفروض و مقدر است و استدلال کردند به لو امتناعیه و فرمودند چون لو امتناعیه بر ماضی وارد می شود پس مدخول لو بر موضع تقدیر است و لو دلالت بر تقدیر می کند و تمام ادات شرط مانند لو است و دلالت بر تقدیر می کنند و نه تعلیق و مویدی هم برای کلام اصفهانی مطرح شد. نفی تعلیق از ادات و افاده تعلیق از هیأت در کلام مرحوم اصفهانیالبته احتمال دارد مرحوم اصفهانی نفی تعلیق از دات کند اما از هیأت جمله استفاده تعلیق کنند. پس ادات شرط فقط دلالت بر نسبت تقدیریه می کند و تعلیق از هیات جمله استفاده می شود. ادات شرط به لحاظ وضع دلالت بر تقدیر مدخول می کند و تعلیق از آمدن جمله جزاء بعد شرط مصدّر به فاء استفاده می شود پس تعدد دال و مدلول است یک دال ادات شرط است یک دال هیات است یعنی نوع جای گیری فاء و کلمات در جمله اشکال بر مرحوم اصفهانی ایشان مسلم گرفتند بقیه ادات شرط همانند لو امتناعیه هستند اما به این کلام خدشه وارد است که ادات شرط فی الجمله معنای واحد دارند اما تماما یکسان نیستند .نکته:فعلا بحث بر سر موضوع له ادات شرط است اما ممکن است به اطلاق شرط و جزاء نسبت توقفیه اثبات شود
تذکر: وقتی از موضوع له ادات شرط حرف می زنیم اگر بدون عنایت در معنایی استعمال شود، آن معنای حقیقی است و استعمال خلاف آن مجاز است پس اگر ادات بدون عنایت در غیر تعلیق استعمال شود معلوم می شود معنی حقیقی ادات غیر تعلیق است و ادات تعلیق را افاده نمی کنند بلی اگر استعمال در غیر تعلیق بالعنایه باشد نشان گر مجازیت است پس ادات دلالت بر تعلیق دارند و استعمال در غیر تعلیق مجاز است .
مویدی بر کلام اصفهانی و رد آنبعضی برای کلام مرحوم اصفهانی شاهدی را مطرح کرده اند که نسبت تقدیریه مستفاد است: در مثل ان جاءک زید فکیف حالک استفاده می شود این استفهام فعلی است و متکلم منتظر پاسخ است و این استفهام معلق بر مجئ خارجی نیست ادات شرط مدخولش موقع فرض و تقدیر است چون شرط مفروض است استفهام فعلی است و الا اگر فکیف معلق بر خود مجئ بود الان پرسش وجود ندارد عده ای جواب داده اند بنابر این در ان جاء زید فاکرمه نیز باید بگویید وجوب اکرام الان است چون شرط وجوب اکرام فرض مجئ است نه وجود زید و فرض وجود زید وجود دارد در حالی که اکرام عند مجئ لازم است .کلام مرحوم خوئی در افاده تعلیق از جمله شرطیه [1]
از کسانی که قائل است ادات شرط دلالت بر نسبت توقیفیه نمی کند در نتیجه انتفاء عند الانتفاء استفاده نمی شود مرحوم خوئی است ایشان می فرماید ادات وضع نشده بر توقیف و به اطلاق هم دلالت بر ربط لزومی نمی کند استدلال جمله شرطیه استعمال می شود در مواردی که ربط علی و معلولی نیست و همچنین استعمال می شود در مواردی که ربط علی انحصاری نیست بلی این را نمی شود انکار کرد که قضیه شرطیه بر ربط لزومی دلالت می کند جمله شرطیه بیش از ربط لزومی دلالت ندارد چرا که جمله شرطیه بدون عنایت استفاده می شود بر موارد برهان انی مثل ترتب وجود طلوع شمس بر وجود نهار "ان کان النهار موجودا فالشمس طالعه" و ترتب وجود تغیر عالم بر حدوث عالم "ان کان العالم حادثا فهو متغیر" این امثله از قبیل برهان انی است یعنی از معلول به علت می رسیم و از قبیل تعلیق معلول بر علت نیست بلکه تعلیق علت بر معلول است طلوع شمس علت وجود نهار است و در موارد برهان انی ترتب علت بر معلول در مقام اثبات است و در مقام کشف و علم از معلول به علت می رسیم .در این موارد در معنایی غیر از تعلیق بدون عنایت استعمال می شود پس قضیه شرطیه برای ربط علی وضع نشده و همچنین برای علت انحصاری وضع نشده است.نکته: منطقیون شرطیه را بر شرطیه لزومی و اتفاقی تقسیم کرده اند این صحیح نیست بلکه همیشه لزومی است. آن چه به عنوان قضیه شرطیه اتفاقیه مطرح کرده اند مثل ان کان الانسان ناطقا فالحمار ناهق این شکل و صورت شرطیه دارد اما واقعش قضیه شرطیه نیست.
