موضوع: تفسیرآیۀ70

 «لَقَدْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‌ إِسْرائيلَ وَ أَرْسَلْنا إِلَيْهِمْ رُسُلاً كُلَّما جاءَهُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوى‌ أَنْفُسُهُمْ فَريقاً كَذَّبُوا وَ فَريقاً يَقْتُلُون» مائده/70

 دو نکته درباره جایگاه آیات

 اما در اینجا به خاطر کوتاهی مباحث مربوط به جایگاه، در ابتدا به بیان آن می پردازیم وگر نه به لحاظ روش شناسی فهم، ابتدا باید خود آیه را با کمک قرائن داخلی شناخت.

 تناسب آیات

 الف- ارتباط آیۀ 70 با آیۀ 12

  آیات 1 تا 11 مائده مربوط به احکام و امت اسلام بود و ازآیۀ 12 تا 86 مربوط به اهل کتاب است. آیه ای که در سرآغاز این دسته قرار دارد(آیه 12) از جهاتی به آیۀ 70 شباهت دارد، اکنون این دو آیه را با هم مقایسه می کنیم:

 آیه 12: «وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ ميثاقَ بَني‌ إِسْرائيلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقيباً وَ قالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُم...»

 آیه 70: «لَقَدْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‌ إِسْرائيلَ وَ أَرْسَلْنا إِلَيْهِمْ رُسُلاً كُلَّما جاءَهُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوى‌ أَنْفُسُهُمْ فَريقاً كَذَّبُوا وَ فَريقاً يَقْتُلُون»

  وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ(آیه12) لَقَدْ أَخَذْنا (آیه70)

 ميثاقَ بَني‌ إِسْرائيلَ(12) ميثاقَ بَني‌ إِسْرائيلَ(70)

 وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقيباً(12) وَ أَرْسَلْنا إِلَيْهِمْ رُسُلاً(70)

  آیۀ 12 بر خلاف آیۀ 70 با حرف واو شروع شده که حرف استیناف است ودر عین حال یک دسته از آیات را بر دسته ی قبل از خود عطف می کند. این واو برای این است که کسی گمان نکند آیات 86-12که دربارۀ امت اسلام است با آیات 11-1 که پیرامون بنی اسرائیل است هیچ ارتباطی ندارد بلکه باید به دنبال کشف ارتباط بین این دو دسته باشیم.

 دو توصیۀ کلان خداوند به بنی اسرائیل

  همین نصایح به مسلمانان نیز هست: ای مسلمانان! بعد از پیامبرتان احکام خدا را تعطیل نکنید، تحریف نکنید و اهل ولایت باشید و از جانشینان رسول خدا اطاعت و حمایت کنید خود پیامبر نیز طبق حدیث ثقلین درباره کتاب خدا و عترت سفارش نمود. خداوند به بنی اسرائیل می فرماید مبادا رسولان ما را تکذیب کرده یا بکشید و از آنان قول گرفت ولکن جملۀ «فَريقاً كَذَّبُوا وَ فَريقاً يَقْتُلُون» در آیۀ 70 محور دوم را (و بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقيباً) شرح می دهد. تمام آنچه برای بنی اسرائیل پیش آمده دقیقاً به همان صورت برای امت اسلام نیز پیش می آید؛ پیامبر ما نیز از مردم بیعت گرفت برای علی علیه السلام ولکن«فريقاً كَذَّبُوا وَ فَريقاً يَقْتُلُون» با اینهمه سفارش با اهل بیت رسول خدا صلی اله علیه و آله چه کردند؟

 بنابراین آیات 12و70 دو سرآغاز متناسب با هم است و همدیگر را شرح می دهند.

 ب- ارتباط آیۀ 70 با آیات قبل

  در آیات 68و69 دو نکته مطرح شده که در آیۀ 70 تبیین می شود در آنجا فرمود: «قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ لَسْتُمْ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ حَتَّى تُقيمُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُم...» شما اهل کتاب اهلیت و بنیۀ اقامۀ کتاب خدا را ندارید، شما اهل هوای نفس و تکذیب و ترور هستید چگونه می خواهید دین خدا را اقامه کنید؟ «يا أَهْلَ الْكِتابِ لَسْتُمْ عَلى‌ شَيْ‌ءٍ حَتَّى تُقيمُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجيلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُم». اگر سخن پیامبر مخالف هوای نفسشان باشد او را تکذیب کرده یا می کشند، پیامبر و خدایشان هوای نفشان است. در آیۀ «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ الَّذينَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‌ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُون» مائده/69 می گوید ادعا کافی نیست؛ عمل صالح لازم است شما که این گونه هستید و این تاریخچۀ شماست شما هم که برائت نجسته اید از گذشتگان خود چگونه مدعی نجات هستید شمایی که اهل تکذیب و کشتن رسولان ما هستید.

 تفسیر آیه

 لَقَد: لام برای قسم است و معنای آن تأکید و رفع تردید می باشد . «قد» نیز برای تأکید است و هرگاه بر سر فعل ماضی در آید آن را به ماضی نقلی تبدیل می کند، لَقَدْ أَخَذْنا یعنی گرفته ایم.آنان قول دادند و ما پذیرفتیم.

 ميثاق: عهد غلیظ و شدید را میثاق گویند و در قرآن در دو مورد میثاق غلیظ مطرح شده است [1] : یکی میثاق غلیظی که زنان از شوهران خود گرفته اند: ٍ «وَ أَخَذْنَ مِنْكُمْ ميثاقاً غَليظاً» نساء/21 عقد ازدواج پیمانی محکم بین زوجین است و به همین جهت است که نباید به راحتی زن را تهدید به طلاق کرد. دوم میثاق غلیظی که خداوند از پیامبران اولوالعظم گرفته: «وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِيِّينَ ميثاقَهُمْ وَ مِنْكَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهيمَ وَ مُوسى‌ وَ عيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ ميثاقاً غَليظاً» احزاب/7

  لَقَدْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‌ إِسْرائيلَ: اخذِ خدا(أخَذَ الله) در قالب وحی است اما «اخذنا» یعنی هم ما و هم رسولان ما میثاق گرفتند، خدا بوسیلۀ رسولان خود(نه مستقیماً) برای پیامبران بعدی از بنی اسرائیل میثاق گرفته همان طور که توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله از امّت اسلامی برای امامان بعد از ایشان میثاق گرفته است.

 بَني‌ إِسْرائيلَ: بنی در اصل بنین بود که نون آن به خاطر اضافه حذف شد. «إسرا» یعنی عبد و «ئیل» به معنای خداست اسرائیل (بندۀ خدا) لقب حضرت یعقوب می باشد حضرت موسی هم جزء فرزندان با واسطۀ حضرت یعقوب است بنی اسرائیل از لحاظ دایرۀ معنایی از یهود وسیع تر است و نصاری را هم می تواند شامل شود.

 نقش قرائن داخلی وخارجی در تعیین مصداق میثاق

  از عبارت «وَ أَرْسَلْنا إِلَيْهِمْ رُسُلاً» که بلافاصله بعد از «لَقَدْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني‌ إِسْرائيلَ» قرار گرفته معلوم می شود این میثاق دربارۀ رسولان الهی بوده یعنی از بنی اسرائیل بر تأیید و حمایت و ایمان و تبعیت از رسولان الهی میثاق گرفته است. میثاق بر رسالت و تبرّی از دشمنان آنان. این مطلب از قرینۀ داخلی آیه قابل فهم است. اما بعضی از مفسران به دلیل نادیده گرفتن این قرینۀ داخلی مراد از میثاق را ایمان یا عمل صالح گرفته اند [2] در حالیکه در تفسیرِ یک آیه قرائن داخلی بر قرائن خارجی مقدم است.

 دو نکته درباره «رسلاً»