موضوع: تفسیر آیۀ 73

 «لَقَدْ كَفَرَ الَّذينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ وَ ما مِنْ إِلهٍ إِلاَّ إِلهٌ واحِدٌ وَ إِنْ لَمْ يَنْتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذابٌ أَليم» مائده/73

 تناسب آیات

 صدر آیات 72 و73 شبیه هم است و هر دو با عبارت «لَقَدْ كَفَرَ الَّذينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ» آغاز شده اند این اشتراک واژگانی و اسلوبی از تناسب و پیوستگی این دو آیه حکایت می کند. حتی این پیوستگی از عطف هم شدیدتر و محکم تر است. نقطۀ مشترک این دو آیه در حکم به کفر کسانی است که قائلند خدا همان مسیح است با این تفاوت که در اولی صراحتاً گفته شده خدا همان مسیح است و مسیح تنها مصداق خداست ولی در آیه 73 با اشاره و کنایه همان مطلب را بیان کرده. به نظر ما فقط اختلاف در تعبیر است زیرا ثالث از اعداد ترتیبی است یعنی سومی از آن سه تا. در این که مسیحی ها بر این باورند که الله مبدأ است و مریم قبل از عیسی به وجود آمده حرفی ندارند بحث بر سر سومی است. ثالث ثلاثه هم همان عیسی است فقط اختلاف در تعبیر است تفاوت صدر آیۀ 73 با 72 این است که در دومی به هرسه تا شأن الوهیت داده شده. کلمۀ هو درآیۀ قبلی بود که حصر را می رساند ولی در اینجا بودن ضمیر فصل آمده، سومیِ سه تا با تولد عیسی شکل گرفت، به لحاظ وجودی اول خدا بوده بعد مریم، و عیسی در مرتبۀ سوم قرار دارد پس در این آیه هم مثل آیۀ قبل یک اله مطرح شده که می شود مسیح(ع).

 علامت کفر اعتقادی

  ایمان امری قلبی است. قالوا صرف گفتار نیست و این گفتار حکایت گر باور و اعتقاد قلبی آنهاست. بنابراین مراد کفر اعتقادی است. گفتار همیشه حاکی از اعتقاد نیست مانند گفتار شخصی که تقیه می کند. إِنَّ اللَّهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ گفتند خدا سوم آن سه تاست اگرمی فرمود احدُ الثلاثه ظهور در چرخشی بودن ادارۀ امور عالم توسط سه خدا داشت اما چون فرموده ثالث ثلاثه مراد یکی است. پاسخ قرآن به این تفکر، «ما مِنْ إِلهٍ إِلاَّ إِلهٌ واحِدٌ» می باشد آنها می گفتند سه تا شایستۀ الوهیت هستند اما یکی ازآنها الله است و ادارۀ امور را به عهده دارد. اشکال گفتار آنها این است که سه تا را شایستۀ الوهیت می دانند. جواب آنها این است که اصلاً الوهیت قابل تعدد نیست، اصل این که سه تا اله تصور کردید و یکی را الله قرار دادید اشکال دارد و این گونه نیست که سه موجود شایستۀ الوهیت باشند.

  بیانی روشن در توحید

 از چند جهت تأکید عبارت «ما مِنْ إِلهٍ إِلاَّ إِلهٌ واحِدٌ » در بیان توحید از عبارت «لا إله إلا الله» بیشتر است:

 مشرک نبودن همۀ مسیحیان

 وَ إِنْ لَمْ يَنْتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ: در آیۀ قبلی کیفر کفر را تعیین کرد. در قرآن به صورت تسمیه ای و اسمی بر اهل کتاب، مشرک اطلاق نشده است [1] بلکه به صورت فعلی آمده مانند: مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّه معلوم می شود افراد و جریانی در میان مسیحیت این تفکر را داشته اند نه همۀ آنها. به همین جهت در سوره بینه اهل کتاب در مقابل مشرکین و [قسیم آنها] ذکر شده «لَمْ يَكُنِ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ وَ الْمُشْرِكينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَة» بینه/1 پس بین «المشرکین» و «من یشرک» فرق است.

 وَ إِنْ لَمْ يَنْتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ: انتهاء یعنی نهی پذیری و پذیرش نهی از منکر، که می فهماند این گروه نیاز به ارشاد دارند و باید توجیه شودند. اگر بعد از نهی از شرک سراغ اعتقاد باطل رفتند دچار عذاب دردناک خواهند شد. پس اول باید نهی شوند، خود إن شرطیه احتمال نهی پذیری را می دهد. اگر بر نگشتند عَمَّا يَقُولُونَ ازآنچه می گویند که إِنَّ اللَّهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ.

  هلاکت ابدی در مسّ عذاب

 لَيَمَسَّنَّ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذابٌ أَليم: لام برای تأکید، نون تأکید ثقیله هم دارد یعنی حتماً حتماً. مس با لمس فرق می کند مس مطلق تماس است اما لمس یک تماس خاص می باشد. مس عذاب گویای آن است که عذاب به قدری است که تنها مس و برخوردش مایۀ هلاکت ابدی است چه رسد به لمس و چشیدن آن. آنها احساس می کنند عذاب را با تمام وجودشان می چشند. و این کیفر کفر است زیرا که توحید روح دین است. عالم، توحیدی طراحی شده هیچ شیئی نیست مگر این که تسبیح و تحمید خدا را می گوید. اگر کسی به سوء اختیار خود شرک بورزد، این شرک با آن توحید فطری سازگار نیست و با تمام وجودش عذاب را درک خواهد کرد.