< فهرست دروس

درس اسفار استاد اسحاق نیا

93/09/11

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: اشتراکات نظریه ملا صدرا با لوازم نظریه خروج شعاع در ابصار
و كقولهم: إذا غمضنا إحدى العينين و نظرنا إلى القمر نراه قمرين لأن الامتداد الشعاعي الخارج منهما ينحرف عن المحاذاة و يتقاطع سهماهما قبل الوصول إلى المرئي فلا يلتقي طرفاهما على موضع واحد بل في موضعين فيرى المرئي اثنين.
و هكذا في الأحول و إذا وضعنا السبابة و الوسطى على العين مع اختلاف في الوضع و نظرنا إلى السراج فإنا نراه اثنين و إذا نظرنا إلى إحدى الخشبتين الدقيقتين‌ المتحاذيتين للبصر مع اختلافهما في القرب و البعد نرى الأخرى اثنين.
و كقولهم: إذا نظرنا إلى الماء عند طلوع القمر فإنا نرى في الماء قمرا بالشعاع النافذ فيه و في السماء قمرا بالشعاع المنعكس من سطح الماء.
هكذا نقل بعض العلماء عنهم و فيه ما لا يخفى من النظر و الأولى أن نرى قمرا في السماء بالشعاع النافذ إلى السماء بالاستقامة و نرى قمرا في الماء بالشعاع المنعكس من سطح الماء إلى السماء نعم هاهنا شي‌ء آخر و هو أنا قد نرى في الماء المقتصد في اللون ثلاثة أقمار أحدها في السماء بالشعاع النافذ إليه مستقيما بلا واسطة- و الثاني و الثالث في الماء أحدهما يرى بالشعاع المنعكس إلى القمر من سطح الماء الظاهر- و الآخر يرى بالشعاع النافذ فيه المنعكس من سطحه المقعر إلى القمر و من هذا القبيل رؤية الشي‌ء اثنين عند توسط المرآة على وضع خاص بيننا و بينه إحداهما بالاستقامة- و الأخرى بالشعاع الممتد من الباصرة إلى سطح الجسم الصقيل المنعكس منه إلى جسم آخر وضعه من ذلك الصقيل كوضع الباصرة منه.
و كقولهم: إن السبب في رؤية الشجر على شاطى‌ء النهر منكوسا أن الشعاع إذا وقع على سطح الماء ينعكس منه إلى رأس الشجرة من موضع أقرب إلى الرائي- و إلى أسفله من موضع أبعد منه إلى أن يتصل قاعدة الشجرة بقاعدة عكسها و النفس لا تدرك الانعكاس لتعودها برؤية الأشياء على استقامة الشعاع فيحسب الشعاع المنعكس نافذا في الماء فيرى رأس الشجر أكثر نزولا في الماء لكونه أبعد منه و باقي أجزائه على الترتيب إلى قاعدة الشجرة فيراها منكسا و بيان هذه الأمور و نظائرها على التحقيق في علم المناظر.

تتمه لازمه 1: بیان متن درباره ی جسمی که در داخل آب است از طرف چشم بود و در عبارت ما از طرف جسم بیان کردیم اما فرقی ندارد زیرا برخی از شعاع ها مستقیم به جسم می خورد و برخی دیگر هم تا به سطح آب می رسد شکست نور می یابد و برگشته و منعطف به سهم مخروط می رسد و شعاع ها روی جسم قرار می گیرد و تا سطح آب متراکم می شود و چون زاویه اولیه مخروط هم از نظر بزرگی تفاوتی نمی یابد و به تبع آن هم دایره و قاعده ای که روی سطح جسم است بزرگ می نماید این بیان درست است و مطلبی که دیروز بیان کردیم هم درست است زیرا شعاع در رفت و برگشت است.
لازمه 3: اگر ما یکی از دو چشم را ببندیم و بعد باز کنیم و به قمر یا شیئ دیگر بنگریم آن را دو تا می بینیم چرا؟
تبیین: زیرا شعاع هایی از آن چشمی که نبستیم به طرف جسم مرئی خارج می شود و شعاع هایی هم از طرف چشمی که بسته ایم و حالا باز شده به طرف مرئی و مبصر خارج می شود در حالت عادی که به ماه نظر می کنیم و یکی می بینیم هر دو شعاعی از چشم خارج می شود و در مرئی تلاقی می یابد لذا ماه را یکی می بینیم اما وقتی یکی از دو چشم را ببندیم و اول باز کنیم شعاعی که از آن چشم بسته خارج می شود از محازات با چشمی که از ابتدا باز بوده از تحازی با آن بیرون می رود و قبل از تلاقی در مرئی در نقطه دیگری تلاقی می یابد لذا ما آن جسم مانند ماه را در 2 نقطه می بینیم.
در فرد احول و دو بین هم این طوری است 2 مورد دیگر هم در همین لازم 3 بیان می کند؛
مورد1: اگر کسی پلک خود را با انگشتش بر گرداند در این صورت اگر به چراغ نگاه بکند آن را 2 تا می بیند به همان علتی که بیان شد
مورد2: اگر 2 چوب باریک را محازی چشم قرار بدهیم در حالی که یکی نزدیکتر باشد و بعد به یکی از آن دو تا چوب بنگریم چوب دیگری را دو تا می بینیم به همان علتی که بیان شد.
لازم 4: اگر کسی اول طلوع آفتاب یا طلوع ماه در ساحل دریا به خورشید بنگرد دو تا ماه می بیند یکی در آب و یکی در آسمان چرا؟
تبیین: زیرا یک شعاع از چشم مستقیم خارج می شود و ماه در آسمان را می بیند یک شعاع هم از چشم خارج شده، به سطح آب دریا می خورد و به طرف ماه منعکس می شود و همین مسیر را برمی گردد لذا یک ماه هم در آب دریا مشاهده می شود
ملا صدرا یک اشکال عبارتی و تصحیحی هم در عبارت ایشان خواهند داشت و می افزایند: اگر آب دریا مقتصد در لون و رنگ باشد یعنی نه خیلی پر رنگ و نه خیلی کم رنگ باشد در این صورت ما 3 ماه می بینیم یکی در آسمان و 2 تا درآب؛
- اما آن که در آسمان مشاهده می کنیم به خاطر شعاع مستقیم که از چشم خارج شده و به ماه می رسد
-ماه دوم به خاطر شعاعی که از چشم خارج شده و به سطح آب دریا می خورد بعد به طرف ما منعکس شده و همین مسیر را بر می گردد
-ماه سوم به جهت شعاعی است که از چشم خارج شده و به سطح مقعر و طولی آب دریا می خورد و به طرف ما بر می گردد و ماهی دیده می شود.
لازمه 5: اگر درختی کنار آبی باشد چرا ما این درخت را در آب واژگون می بینیم؟
تبیین: آن شعاعی که از آب به طرف سر درخت منعکس می شود از نزدیک ما می گذرد و از فاصله دور تر هم می آید لذا سر درخت را طولانی و دراز می بینیم اما شعاعی که از تنه درخت منعکس می شود از فاصله دورتری از ما می گذرد لذا جای سر و تنه درخت در آب عوض می شود. و درخت را واژگون می بینیم شعاعی که از سر درخت منعکس می شود از فاصله بیشتری به آن می رسد سر درخت دراز و کشیده دیده می شود اما چرا این انعکاس را نمی بینیم؟
زیرا ما به مشاهده مستقیم عادت کرده ایم لذا متوجه این انعکاس نمی شویم
این لوازم در علم مناظر و مرایا تحقیق شده و همه را ملا صدرا قبول دارد و اصل نظریه خروج شعاع را به عنوان اعداد پذیرفته اند.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo