درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: مکاسب محرمه/ قمار/ کبیره یا صغیره بودن گناه قمار/ شکستن آلات قمار

خلاصه جلسه گذشته

صحبت در بحث قمار بود و این‌که آیا قمار از گناهان کبیره است یا صغیره ؟

اصل اولیه در صغیره یا کبیره؟

شهید ثانی (ره) می‌فرماید: «ظاهر النهي أنها من الصغائر، فلا يقدح في العدالة إلا مع الإصرار عليها»[1] .

قمار، گناه صغیره است و مضّر به عدالت نیست مگر اینکه اصرار بر آن داشته باشد و اگر اصرار بر آن نداشته باشد گناه کبیره نیست.

اصرار بر قمار، گناه کبیره است ولی یک‌بار این گناه را انجام ‌دادن، گناه صغیره است.

در جلسات قبل این بحث و ادلّه آن مطرح شد.

مرحوم صاحب جواهر (ره) می‌فرماید: اصل این است که هر گناهی کبیره است و صغیره‌ بودن نیازمند دلیل است[2] .

به نظر ما دلیلی بر این اصل نیست، شاید صاحب جواهر (ره) استناد به آیه ﴿ِ إنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ﴾[3] کرده باشد؛ یعنی اگر گناهان کبیره را ترک کنید خداوند گناهان صغیره شما را می‌بخشد. این ترک گناهان کبیره،کفّاره‌ای است برای گناهان صغیره‌ای که انجام می‌دهید، صاحب جواهر (ره) می‌خواهد این نکته را بیان کند که وقتی آیه یا روایت،گناهی را بیان کند، ظهورش در این است که کفّاره‌ای ندارد و گناه باید ترک شود. ایشان اصل را در هر گناه، کبیره‌ بودن می‌داند مگر اینکه صغیره بودن آن ثابت شود؛ چون صغیره بودن قابل جبران است و راه جبران این است که گناه کبیره را ترک کند و هر زمانی که گناه کبیره را ترک کردید گناهان صغیره بخشیده می‌شود.

آیا چنین قانونی وجود دارد که خداوند گناهان صغیره را می‌بخشد و اصل در گناه این است که کبیره باشد؟ آیا هر گناهی صغیره است مگر اینکه کبیره‌ بودن آن اثبات شود یا اینکه هر گناهی کبیره است مگر اینکه صغیره بودنش اثبات شود؟ به عبارت دیگر، در جایی که شک بین صغیره‌ بودن گناه و کبیره‌ بودن آن شود، راه‌حل چیست؟ مرحوم صاحب جواهر (ره) اصل را بر کبیره ‌بودن گناه می‌داند البته برخی اصل را صغیره ‌بودن گناه می‌دانند؛ چون در بعضی از ادلّه آمده است: گناهانی که در قرآن و روایات وعده عذاب برای آن آمده است، گناه کبیره است.

لزوم توبه

آیا هر گناهی حتّي گناه صغیره احتیاج به توبه دارد؟

برخی فرموده‌اند: گناهان کبیره نیاز به توبه دارند اما گناهان صغیره نیازی به توبه ندارند.

به نظر ما هر گناهی چه کبیره باشد و چه صغیره باشد نیازمند توبه است و انسان باید توبه کند؛ هیچ دلیلی نداریم که فقط در گناه کبيره باید توبه کرد اما در گناهان صغیره توبه لازم نیست.

دلیل چهارم: عموم امر به توبه کردن از هر گناهی مگر اینکه دانسته شود که آن گناه، صغیره است[4] .

به نظر ما توبه در گناهان کبیره و صغیره لازم است و اینکه گفته شده امر به توبه فقط برای گناهان کبیره است، قابل فهم نیست.

مطلب سوم: در شکستن آلات قمار

آیا آلات قمار را باید شکست و از بین برد؟ مثلا در جایی انسان وارد شد و عدّه‌ای در حال قمار بودند آیا شکستن آلات قمار واجب است؟ بعضی از فقها فرموده‌اند: که باید آلات قمار را شکست و از بین برد[5] : «يحرم إبقائها و يجب إتلاف صورها»[6] . باید این آلات را به‌گونه‌ای بشکنید که از آلت قمار بودن خارج شوند تا قابل استفاده برای قمار نباشند.

توضیح مطلب؛

در بحث قمار قبلا گفتیم که آلاتی وجود دارند که برای قمار درست شده‌اند و با رهان هستند، در بین جامعه آلاتی وجود دارند که هم قمار با آن می‌شود و هم رهان داده می‌شود، قدر متیقّن در اینجا این است که این آلات قمار باید شکسته شود امّا ‌دسته‌ای از آلات قمار هستند که بدون رهان با آن‌ها بازی می‌شود، یعنی بازی انجام می‌شود و برد‌وباخت هم در آن‌ها هست اما رهان وجود ندارد؛ همان‌طور که در بحث قمار گفته شد که قمار‌بودن این قسم معلوم نیست و احتیاط وجوبی کرده‌ایم در این‌جا هم احتیاط می‌کنیم پس در جایی که با آلات قمار مثل شطرنج البته بدون رهان بازی کنند و غالب مردم با این آلات بدون رهان بازی کنند و فقط برای سرگرمی افراد است، در اینجا همان احتیاط وجوبی را جاری می‌کنیم و از باب احتیاط این آلات باید شکسته شود اما چون اصل قمار‌بودن آن ثابت نیست و دلیلی نداریم نمی‌توان فتوا داد.

آثار مترتب بر این مبحث

آثاری که بر این مطرح می‌شود این است که به عنوان گناه صغیره محسوب می‌شود و نشکستن این آلات قمار گناه صغیره است و گناه کبیره نیست.

منظور از وجوب شکستن آلات قمار که مطرح شد آن دسته از آلاتی را می‌گویند که معدّه برای قمار باشند و برای قمار درست شده باشند و در بین مردم معروف و مشهور است و آن قمار که با رهان انجام شود مسلّم است و منظور آلات متعارفه مثل تخم‌مرغ و گردو نیست.

دلیل وجوب شکستن

«أنها مما يجي‌ء منها الفساد محضا و يجب قطع مادة الفساد شرعا‌ و عقلا»[7] .

هرچیزی که فساد محض است، هم شرعا و هم عقلا واجب است که از بین برود.

بعضی چیزها قابل استفاده است که با آن دو کار انجام می‌دهند مثل چاقو که برای شکستن میوه و گوشت از آن استفاده می‌شود و هم برای دعوا به‌کار برده می‌شود که این چاقو مصداق (مما يجي‌ء منها الفساد محضا) نیست چون هم با آن کار خوب انجام می‌دهند و هم کار بد انجام می‌دهند اما بعضی چیزها اصلا قابلیت کار خوب ندارند و فقط برای فساد هستند مثل قمار که مصداق (مما يجي‌ء منها الفساد محضا) است. هر چیزی که فقط برای فساد باشد عقلا و شرعا باید از بین برود.

حضور در مجلس قمار

آیا جلوس و نشستن در مجلس قمار جایز است؟

اگر تأیید عمل آن‌ها باشد قطعا جایز نیست مگر اینکه برای نهی از منکر باشد.