درس خارج فقه استاد محسن فقیهی

موضوع: مکاسب محرمه/قیادت /تنبیهات

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث قیادت بود و این که در حرمت قیادت فرقی بین مسلم و کافر نیست. آیا قیادت بین زن و مردی که کافر هستند، جایز است؟ گفتیم که علمای بزرگ گفته‌اند که «لافرق بین المسلم و الکافر».[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] ‌ [14] [15]

ادامه تنبیه اول

قیادت حرام است و فرقی نمی‌کند که بین دو مسلم باشد یا دو کافر؛ زیرا «الکفار معاقبون علی الفروع کما هم معاقبون علی الاصول». کفار همانطور که باید اصول دینشان را درست بفهمند و اعتقاد پیدا کنند، راجع به فروع دینشان نیز مکلفند و باید فروع دین را انجام دهند. اکثر علما نظرشان این است که «الکفار معاقبون علی الفروع کما هم معاقبون علی الاصول»؛ لذا این کار حرام است و کسی نباید انجام دهد و کسی نباید آن‌ها را کمک کند و اعانه بر اثم نماید؛ لذا مساله قیادت حرامی است که مسلم و کافر در آن فرقی ندارد.

گاهی می گوییم قیادت بخاطر این که اعانه بر گناه است، حرام است و گاهی می‌گوییم که قیادت حرام نفسی است و فرقی ندارد که آن عمل برای آن شخص حرام باشد یا نه؛ لذا اگر شخصی بین دختر و پسر نابالغی که تکلیف شرعی ندارند و حرمتی متوجه آنان نیست، واسطه شود، کار حرامی انجام داده است؛ زیرا فرض این است که قیادت حرام نفسی است. فرض کنید شخصی بین دختر مجنون و پسر مجنونی قیادت می‌کند، حرمتی متوجه این دختر و پسر نیست؛ ولی به‌خاطر اینکه حرمت قیادت نفسی است، شخص واسطه کار حرامی انجام داده است؛ فرقی ندارد که آن دو نفر مسلم، کافر، نابالغ، مجنون یا... باشند. آیا حرمت قیادت در اینجا به حدی است که حد نیز جاری شود؟ یعنی آیا قیادت و جمع بین دختر مجنون و پسر مجنون موجب حد می‌شود؟ این‌ها قابل بحث است.

ادله عدم فرق در قیادت بین مسلم و کافر و بین زن و مرد

دلیل اول: روایت عبدالله بن سنان که دارای سند و دلالت درستی بود. [16] [17] [18] [19]

فمنها:[20] عَلِيٌّ[21] عَنْ أَبِيهِ[22] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَيْمَانَ[23] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ[24] قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) أَخْبِرْنِي عَنِ الْقَوَّادِ مَا حَدُّهُ؟ قَالَ: «لَا حَدَّ عَلَى الْقَوَّادِ أَ لَيْسَ إِنَّمَا يُعْطَى الْأَجْر عَلَى أَنْ يَقُودَ؟». قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّمَا يَجْمَعُ بَيْنَ الذَّكَرِ وَ الْأُنْثَى حَرَاماً. قَالَ: ذَاكَ الْمُؤَلِّفُ بَيْنَ الذَّكَرِ وَ الْأُنْثَى حَرَاماً». فَقُلْتُ: هُوَ ذَاكَ جُعِلْتُ فِدَاكَ. قَالَ (ع): «يُضْرَبُ ثَلَاثَةَ أَرْبَاعِ حَدِّ الزَّانِي خَمْسَةً وَ سَبْعِينَ سَوْطاً وَ يُنْفَى مِنَ الْمِصْرِ الَّذِي هُوَ فِيه ...»[25] ‌.

این روایت می‌گوید که حد قیادت، سه چهارم حد زانی است. این روایت را قبلاً خواندیم و توضیح دادیم. این روایت جمع بین ذکر و انثی را به عنوان قیادت مطرح کرده بود و فرقی ندارد که این ذکر و انثی، مسلمان باشند یا کافر؛ یعنی اگر شیعه، سنی، مسیحی، کافر و... باشد، فرقی نمی‌کند. می‌توانیم از اطلاق این روایت استفاده کنیم که این قیادت حرام است و بین مسلم و کافر فرقی نیست.

دلیل دوم: اجماع منقول[26] .

در اینجا اجماع هم داریم و کسی بحث نکرده که بین مسلم و کافر فرق است.

تنبیه دوم: في حرمة القیادة بین غیر بالغین للزنا أو اللواط[27] .

آیا قیادت برای زنا یا لواط بین افراد غیربالغ حرام است؟ مساله تأدیب به جای خودش باقی است؛ ولی معلوم نیست که حد جاری شود. تأدیب اشکالی ندارد ولی حد ثابت نیست. آیا دلیل ما بر حرمت قیادت که حرمت نفسی قیادت است (به‌خاطر روایت معتبر عبدالله بن سنان که می‌گوید حد بر کسی که بین زن و مرد اجنبی جمع می‌کند جاری می‌شود) در اینجا صدق می‌کند؟ آیا جمع بین انثی و ذکر اجنبی بر صورت جمع بین دو نابالغ نیز صدق می‌کند؟ جواب: به نظر ما

1. اگر دلیل حرمت قیادت، اعانه بر اثم باشد، در اینجا صدق نمی‌کند؛ زیرا اثم در خارج محقق نشده است و مجنون و غیربالغ، تکلیف ندارند. پس اعانه بر اثم و مقدمه حرام در اینجا صدق نمی‌کند.

2. اگر قیادت حرمت نفسی داشته باشد، در اینجا نیز قیادت محقق شده و حرام است.

امّا به نظر می‌رسد که مساله حرمت جداست و جریان حد کمی مشکوک است. یعنی جریان حد بر کسی که بین دو مجنون یا دو غیربالغ واسطه شده، مشکوک است؛ زیرا قیادت برای زناست و وقتی زنا مُحرّم نبوده، احتمال دارد که بتوانیم بگوییم که قیادت، هرچند می‌تواند از باب اشاعه فحشا یا... حرام باشد، ولی جریان حد بر آن مشکوک است. پس در قیادت بین دو مجنون یا دو غیربالغ نمی‌توانیم حد را جاری کنیم.

تنبیه سوم: تأدیب صبی و صبیّه برای قیادت[28] [29] [30] .

مرحوم جزایری می‌فرمایند: «يعزّر دون الحدّ الصبيّ و الصبيّة إذا ثبت عليهما الموجب بالبيّنة. و كذا لو أقرّا به و لو مرّةً واحدةً؛ لكذبهما أو صدور الفعل عنهما؛ لامتناع الخلوّ عنهما»[31] .

یعنی حتی اگر این دو بچه یک مرتبه اقرار کنند، باید تعزیر شوند؛ زیرا اقرارشان از دو حالت خارج نیست:

1. اگر راست است، باید برای این عمل زشتشان تعزیر شوند. 2. اگر دروغ است، باید برای دروغ گفتنشان تعزیر شوند.

البته در مرحله اول، اگر ولیّ این بچه‌ها اطلاع دارد و می‌داند که این بچه‌ها این خلاف شرع را انجام می‌دهند، جدا از تعزیر خود بچه‌ها، ولیّ بچه‌ها باید تعزیر شود؛ زیرا ولیّ بچه‌ها باید مانع آن‌ها شود و آن‌ها را ادب کند.

تنبیه چهارم: حکم قیادت مجنون و مجنونه

برخی از علما تصریح کرده‌اند که قیادت این‌ها حرام است[32] . البته ما دلیل واضحی برای این نداریم؛ جز اینکه بگوییم ولیّ این مجنون و مجنونه باید تعزیر شود؛ یعنی برای تعزیر خود مجنون و مجنونه دلیلی نداریم و ولیّ این‌ها اگر اطلاع داشتند و این کار با علم آن‌ها انجام شده است و می‌توانستند جلوی آن‌ها را بگیرند ولی این کار را نکردند، باید تعزیر شوند.

تنبیه پنجم: حکم وساطت برای تقبیل و امثال آن (نه زنا).

در این صورت قیادت محقق نمی‌شوند؛ زیرا قیادت در جایی است که زنا محقق شود. البته حرمت این عمل مسلم است و تعزیر دارد.