درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: توکل بر خداوند

ملازمه توکل و یقین

یکی از خصایصی که انسان‌های مؤمن دارند، توکل بر خداوند است. توکل، نیاز به یقین دارد؛ اگر یقین انسان قوی باشد، یقین او هم قوی است. در روایات وارد شده است که «حسن توكّل العبد على اللّه سبحانه على‌ قدر يقينه‌ به».[1]

توکل در آیینه دفاع مقدس

هفته دفاع مقدس باید برای ما درس باشد؛ در دوران دفاع مقدس، دیدید که توکل بسیجیان، سپاهیان و مرحوم امام (علی الله مقامه الشریف) چگونه بود. تمام قدرت‌ها پشت سر هم قرارگرفته و حامی صدام بودند اما جمهوری اسلامی یک‌تنه با بسیج، سپاه و امام جلو این‌ها ایستاد و پیروز شد. مشکلات زیاد بود اما این پیروزی مرهون توکل بر خداوند بود. اگر اعتماد به خداوند نبود، ازلحاظ نظامی توانایی رویارویی با آن‌ها نداشتیم.

توکل در معیشت

نکته مهم برای جوامع اسلامی، اعتماد، توکل و یقین بر خداوند است. در تمام مراحل زندگی باید توکل بر خداوند وجود داشته باشد. در این مشکلات بیماری کرونا و معظل اقتصادی که اکنون برای جامعه وجود دارد باید با عقل و تدبیر کارها را انجام داد اما در عین حال باید توکل بر خداوند داشت.

همین مشکلاتی که اکنون برای جامعه وجود دارد، در گذشته هم بوده است. مرحوم آیت‌الله سید احمد زنجانی، رفیق شفیق مرحوم امام (رحمه‌الله) بود. روزی تصمیم می‌گیرند که در مشهد نزد مرحوم نخودکی اصفهانی بروند راه‌حلی برای مشکلات معیشتی خود بگیرند، مثلاً کیمیایی یاد بگیرند. آیت‌الله نخودکی (رحمه‌الله) عارف وارسته‌ای بود و به آن‌ها توجه می‌دهد که نمی‌خواهد به دنبال کیمیا باشند. مرحوم نخودکی اذکار و دستوراتی به آن‌ها داد ازجمله آیه ﴿وَمَنْ يتَّقِ اللَّهَ يجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَيرْزُقْهُ مِنْ حَيثُ لَا يحْتَسِبُ وَمَنْ يتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيءٍ قَدْرًا﴾.[2]

این مشکلات در گذشته هم بود اما علما با توکل بر خداوند، مشکلات را تحمل می‌کردند. آیت‌الله گلپایگانی (رحمه‌الله) یک گونی نان خشک با خود می‌آورد که آب بزند و برای یک ماه، مصرف کند. این‌ها بودند که به مرجعیت و مقامات والا رسیدند. علما، بزرگان و شخصیت‌های ما بیشتر در مضیقه بودند. خیلی کم داریم کسانی که رفاه بودند و به مقامات عالی رسیدند مانند صاحب جواهر (رحمه‌الله) ولی غالباً مانند شیخ انصاری (رحمه‌الله) در مضیقه بودند و تحمل می‌کردند. روحانیون که لباس پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) را بر تن دارند، باید بیشتر بر خداوند توکل داشته باشند.

حمایت خداوند

علامه طباطبایی (رحمه‌الله) که در قم خیلی مورد توجه بود و از شاگردان درجه‌یک مرحوم قاضی (رحمه‌الله) بود. زمانی در نجف زندگی می‌کرد و شخصی به نام میرزا باقر قاضی از تبریز، ماهیانه مبلغی را برای ایشان می‌فرستاد و زندگی خانواده ایشان در نجف تأمین می‌شود. چند ماه، این پول نیامد و علامه برای تأمین مخارج، کم‌کم وسایل زندگی را فروخت تا اینکه اثاث خانه هم تمام شد. علامه به حرم رفت و در مقابل ضریح حضرت امیرالمؤمنین ایستاد و با حالت اعتراض عرضه داشت: «یا جداه، طلبه‌هایت را این‌گونه اداره می‌کنی؟». علامه از این گفته خودش پشیمان شد و گفت که معلوم می‌شود توکل بر خداوند ندارم. به منزلش بازگشت و دید که در منزل، کسی نیست. گوشه‌ای نشست و گریه کرد. ناگهان در باز شد و کسی وارد شد. علامه او را نمی‌شناخت. وقتی وارد شد به علامه گفت: خداوند می‌فرماید: «در این 17 سال تو را تنها نگذاشتم، حالا هم تو را تنها نمی‌گذاریم». این را گفت و خارج شد. علامه محاسبه می‌کند که جریان این 17 سال چیست؟‌ متوجه می‌شود از زمانی که معمم شده و لباس روحانیت پوشیده، 17 سال شده است. این‌ها امتحانی است برای سنجش میزان توکل افراد. بعد از رفتن آن شخص، کس دیگری آمد و مبلغی را به ایشان داد و زندگانیشان تأمین شد. اگر علامه نمی‌رفت شکایت کند برایش بهتر بود. مرحوم علامه طباطبایی خودش را ملامت کرد که چرا باید زبان به شکوه باز کند.

همه خصوصاً ما روحانیت باید توکلمان بر خداوند در تمام مراحل زیاد باشد؛ به دنبال تجملات نباشیم و تا می توانیم به دنبال معنویت باشیم. روحانیت باید الگویی برای جامعه باشد. علمایی که در مضیقه زندگی کردند باید برای ما الگو باشند.

نابودی متکبر

پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: «فَإِنَّ مَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ رَفَعَهُ اللَّهُ وَ مَنْ تَكَبَّرَ خَفَضَهُ اللَّه‌»؛[3] هرکس تواضع کند خداوند او را بالا می‌برد و هرکس تکبر داشته باشد خداوند او را کوچک می‌کند. بدانید یهودیان، اسرائیلیان و دشمنان اسلام که تکبر، غرور و خودبزرگ‌بینی دارند، قطعاً منکوب خواهند شد. همان‌گونه که مقام معظم رهبری (سلمه‌الله) فرمود، این‌ها نابود خواهند شد. یقین بدانید که دیر یا زود اسرائیل نابود خواهد شد؛ چون خود را قوم برتر می‌دانند و غرور خاصی دارند.

دوری از اسراف و تجمّل

در ادامه روایت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) می‌فرماید: «وَ مَنِ اقْتَصَدَ فِي مَعِيشَتِهِ رَزَقَهُ اللَّهُ وَ مَنْ بَذَّرَ حَرَمَهُ اللَّهُ. کسی که در زندگی دنیاییش با اقتصاد رفتار کند و تجمّل‌گرایی نداشته باشد، اسراف و تبذیر نداشته باشد، خداوند روزیش را فراوان خواهد کرد و روزیش را می‌رساند. مطمئن باشید که مقداری از مشکلاتی که گاهی برای ما به وجود می‌آید به‌خاطر اسراف‌ها و تبذیرهایی است که مرتکب می‌شویم. اختلاس‌ها و خلاف‌هایی که در جامعه انجام می‌شود باعث که ما مواجه با این مشکلات شویم.

اما کسانی که تبذیر و اسراف می‌کنند، کارهایی می‌کنند که خلاف رضایت آقا امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) است، آقایی که با سهم امام (علیه‌السلام) و وجوهات شرعی زندگی می‌کنی! این پول مال فقرا و مستمندان است، با این پول نباید تجملات داشت؛ لذا باید خیلی مراعات کرد. پیامبر فرمود: اگر اسراف کنید، محروم می‌شوید. اگر محرومیت‌هایی برای ما به وجود می‌آید به‌خاطر خلاف‌هایی است که مرتکب می‌شویم.

یاد مرگ

و در پایان می‌فرماید: «وَ مَنْ أَكْثَرَ ذِكْرَ الْمَوْتِ أَحَبَّهُ اللَّهُ» این کسالت کرونایی که در جامعه وجود دارد، باید انسان را به یاد مرگ بیاندازد. هر آن و هر لحظه ممکن است اتفاق بیفتد. کرونا فقیر و ثروتمند نمی‌شناسد و سراغ همه می‌رود. کسی که به یاد مرگ باشد، به دنبال خلاف و تجملات نمی‌رود. گاهی به قبرستان و بیمارستان‌ةا بروید و مشکلات مردم را ببینید و شکرگزار نعمت‌های الهی باشید. سعی کنید که از تجمل‌گرایی دوری کنید و زیّ طلبگی را همیشه حفظ کنیم. خداوند همیشه توفیق عبادت و بندگی، حفظ شئونات اسلام و روحانیت را عنایت کند. برای بقای روحانیت، حوزه، اسلام و حکومت جمهوری اسلامی، بهترین توصیه آن است که از تجمل‌گرایی دوری کنیم و به زندگی با اقتصاد بدون اسراف، روی بیاوریم. خداوند توفیق عبادت، بندگی و اطاعت از پیامبر(صلی‌الله علیه و آله)، ائمه معصومین (علیهم‌السلام) و مقام معظم رهبری، عنایت بفرماید.