درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: شرح کتاب چهل حدیث مرحوم امام/ شکر/

انسانی که مخلوق پروردگار است وظیفه دارد همیشه شاکر نعمت‌های او باشد.

اقسام شکر

شکر زبانی

شکر انواع اقسامی دارد که یکی از این اقسام، شکر زبانی است. وقتی کسی به انسان محبتی می‌کند با زبان از او تشکر می‌کند.

«عمر ابن يزيد قال: سمعت أبا عبد الله (عليه السلام) يقول: شكر كل نعمة وإن عظمت أن تحمد الله عز وجل عليها».[1]

اولین وظیفه‌ای که داریم، شکر زبانی است؛ یعنی با زبان خداوند را شکر کنیم،‌بعد از نماز سر را به سجده بگذارد و بگوید: «شکر لله»‌، «اشکر الله علی نعمائه».

گاهی غفلت کرده و توجه نداریم؛ به دکان میوه‌فروشی یا نانوایی که می‌رویم، چون وسیله ارتزاق ما را فراهم کرده، تشکر می‌کنیم ولی توجه ویژه‌ای لازم است که این نان یا میوه را خداوند متعال آفریده است. اگر خداوند لطف نمی‌کرد، این گندم به وجود نمی‌آمد. هرچند که مردم، واسطه رسیدن نعمت هستند اما علة العلل خداوند است. اگر خشکسالی شود، نان و میوه هم کمیاب می‌شود.

باید شاکر نعمت خداوند باشیم اما نکته ظریف این است که است شکر باید همراه با تفکر باشد. در مقام شکر علاوه بر تشکر از مخلوق باید شاکر پروردگار هم باشیم چراکه حتی نفسی که می‌کشیم هم به اراده خداوند است. علتی جود ندارد که از الطاف خداوند نباشد؛ بنابراین هر لحظه باید شاکر نعمت‌های خداوند باشیم.

اینکه توصیه شده است در هر کاری «بسم الله» و «الحمد لله» بگوییم برای این است که از خداوند غافل نباشیم و بدانیم که همه چیز متعلق به خداوند است.

شکر عملی

تشکر زبانی به تنهایی کافی نیست بلکه باید در عمل هم شاکر پروردگار باشیم. شکر زبانی و «الحمد لله» که از زبان صادر شده باید با عمل انسان هماهنگ باشد.

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «شكر النعمة اجتناب المحارم»[2] شکر نعمت آن است که از آنچه پروردگار حرام دانسته دوری کنی. خداوند گوشت گوسفند را حلال دانسته اما گوشت خوک را حرام کرده، از آنچه حلال است استفاده کن و از حرام، دوری کن.

تشکر از مخلوق

شکر زبانی و عملی از خداوند به جای خودش خیلی مهم است اما منافاتی ندارد که از مخلوق هم تشکر کنیم. مردم، وسیله فیض خداوند هستند. هرکسی در این عالم، خدمتی می‌:ند و انسان باید از او تشکر کند.

«عمار الدهني قال: سمعت علي بن الحسين (عليهما السلام) يقول: إن الله يحب كل قلب حزين ويحب كل عبد شكور، يقول الله تبارك وتعالى لعبد من عبيده يوم القيامة: أشكرت فلانا؟ فيقول: بل شكرتك يا رب، فيقول: لم تشكرني إذ لم تشكره، ثم قال: أشكر كم لله أشكر كم للناس».[3]

خداوند عبدی را که شکرگزار است دوست دارد. خداوند به بنده‌ای از بندگانش در روز قیامت می‌پرسد: «آیا از فلانی تشکر کردی؟» بنده می‌گوید: «از خداوند تشکر کردم». خداوند می‌فرماید: «شکر من را به جا نیاوردی چون شکر مخلوق نکردی». سپس امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: کسانی که از خداوند زیاد تشکر می‌کنند، از مخلوق نیز زیاد تشکر می‌کنند.

کسی به شما قرض داده است و شما از خداوند تشکر می‌کنید. از خداوند باید تشکر کرد اما کافی نیست. شکر خداوندی که بدون تشکر از مخلوق باشد، مقبول خداوند نیست.

انسان متکبر فکر می‌کند وظیفه دیگران است که به او احترام بگذارند. خودش به کسی محبت نمی‌کند اما توقع دارد که همه به او محبت کنند. برخی از آقازاده‌ها این‌گونه‌اند که چون همیشه محبت دیده‌اند توقع دارند که مردم به آن‌ها احترام بگذارند و از آن‌ها تشکر کنند اما خودشان حاضر نیستند که تشکری زبانی هم کنند.

ریشه برخی مشکلات

بسیاری از مشکلات خانوادگی و طلاق‌ها ریشه‌اش ناشی از همین تشکر نکردن است. مردی که زحمت می‌کشد و مخارج خانواده را تأمین می‌کند جا دارد که زن و فرزندان از این پدر مهربان که مواد خام و اصلی را تهیه کرده تشکر کنند. باید از زنی که خانه را تمیز کرده، غذا تهیه دیده، به استقبال همسرش رفته و با محبت رفتار کرده نیز تشکر کرد. هم تشکر زبانی باید باشد و هم تشکر عملی.

خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: ﴿وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ﴾.[4] اگر شکرگزار باشیم، نعمت‌های ما فراوان می‌شود.

در برخی از کشورها جنگ، ترور ناامنی وجود دارد اما بحمدلله در کشور ما در خاورمیانه از کشوهایی است که امنیت عالی دارد. باید شاکر این امنیت جمهوری اسلامی باشیم. بیرون که می‌رویم می‌بینیم همه نوع نعمتی وجود دارد، باید شاکر باشیم زیرا زمانی قحطی می‌آمد و مردم حتی نان خشک نداشتند. علمای ما در نجف که درس می‌خواندند حتی گاهی نان خشک هم به دستشان نمی‌رسید و در گوشه‌وکنار پوست هنداونه‌ای پیدا می‌کردند و با مشکلات زندگی می‌کردند اما الحمدلله امروز هر نعمتی بخواهیم فراهم است.

اگر هم زبانی و هم عملی شاکر پروردگار باشیم خداوند نیز نعمت‌های ما را زیاد می‌کند اما اگر کفران کرده و همیشه دم از مشکلات بزنیم، خداوند را شکر نکرده‌ایم.

«وَإِذْ تَأَذَّنَ» یعنی خداوند با قاطعیت بیان می‌کند که هیچ تردیدی نیست که اگر انسان شکرگزار باشد، نعمت او روزبه‌روز بیشتر می‌شود اما اگر همیشه از پروردگار و مردم طلبکار باشد، نعمت از او گرفته می‌شود. گاهی ممکن است که مریض باشد یا پولش کم باشد، بازهم باید شاکر باشد.

در مشکلات باید شکر خداوند را کرد و تلاش نمود که آن را حل کند. در این مملکت مشکلاتی مانند گرانی هست اما باید شکر نعمت‌هایی مانند امنیت و ولایت فقیه را نمود. وضع ما نسبت به برخی از کشورها حتی از لحاظ اقتصادی هم خیلی بهتر است که باید شکرگزار آن باشیم اما در عین حال باید تلاش و کوشش کنیم که اقتصادمان را بهتر کنیم اما نباید کفار نعمت کنیم؛ زیرا به برخی مشکلات مبتلا می‌شویم.

یکی از نعمت‌هایی که باید شاکر آن باشیم، نعمت ولایت است. این ولایت فقیه است که امنیت را برای ما تأمین کرده است، گوش به فرمان رهبری بودن امنیت را به وجود آورده است. این امنیت، بالاترین نعمت پروردگار است. «الصحة والامان نعمتان مجهولتان».[5] در بسیاری از کشورها مردم گوش به فرمان رهبران و بزرگان خود نیستند اما در جمهوری اسلامی، خداوند شخصیتی را عنایت فرموده که همه تابع او هستند. امنیت امروز ما مرهون ولایت فقیهی است که قدرتش متصل به نیروی الهی است. ولی فقیه در قلب مردم جای دارد و جانشان را برای او می‌دهند. کسانی که با یاحسین گفتن در جبهه‌ها شهید می‌شوند، به فرمان ولایت فقیه است که امنیت این مملکت را فراهم کرده‌اند. باید شکرگزار این نعمت بود و اگر کفار نعمت کنیم، ممکن است نعمت از ما گفته شود.