درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: اخلاص

یکی از ملکات و فضایلی که انسان باید داشته باشد تا به مقامات عالی اخلاقی برسد مسئله اخلاص در عبودیت است. در مقام اخلاص، انسان به جایی می‌رسد که از خداوند راضی می‌شود و خدا هم از انسان راضی می‌شود.

تسلیم محض

باید به این باور برسیم که وسایل در این دنیا زیاد است اما قدرت اصلی خداوند است. خداوند علیم و قادر است؛ پس باید با او بسازیم نه مانند برخی که می‌گویند باید با کدخدا بسازیم و با فلان شخصیت کنار بیاییم. بر خلاف کسانی که توجه به مظاهر دنیایی دارند، اخلاص معنایش این است که با خدا بسازیم. ببینید که خداوند چه دستوری به شما داده است و خود را تسلیم محض خداوند قرار دهید. قراردادم با خدا این باشد که به میزان فهم و درک خودم تسلیم خداوند هستم و آنچه خدا از من خواسته انجام می‌دهم. من غیر خدا را وسیله می‌دانم اما مؤثر نمی‌دانم؛ پس از خدا می‌خواهم که خودش وسایل را برای من فراهم کند.

توسل در مسیر الهی

﴿وَابْتَغُوا إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ﴾[1] توسل به وسایل باید از مسیر الهی باشد. برخی مسیر‌ها الهی نیستند مثل «ربا» که پول و وسیله است اما الهی نیست. مخلص حتی از موارد مشوک هم دوری می‌کند. راه باطل را باید کنار گذاشت. اگر اخلاص در انسان وجود داشته باشد، به اندازه آگاهی‌هایش عمل می‌کند. آیت‌الله بهجت (رحمه‌الله) می‌فرمود: «آنچه می‌دانید عمل کنید». اگر می‌خواهید انسان خوبی شوید، به آنچه می‌دانید عمل کنید. انسان باید به مقدار علمش عمل کند. درباره سلامت هم اگر بدانید کاری برای سلامت شما خوب است عمل می کنید؛ پس در علم و عبادت هم همین‌گونه باشید. باید برای سلامتی ظاهر و باطن خود به هرچه می‌دانید عمل کنید.

ریشه نبود اخلاص

دو چیز است که انسان را دچار مشکل می‌کند:

یکی مسئله جهالت است. جهالت باعث می‌شود که انسان راه انجام کارهای خوب را نداند. حرکت ما در عالم وجود این است که کارهای خوب را بشناسیم و عمل کنیم و کارهای بد را هم بشناسیم و ترک کنیم.

مسئله غفلت: معنای غفلت این است که خوب و بد را می‌شناسید اما مشغولیت به امور باعث می‌شود که از کار خیر غافل شوید. مشغولیت به کارهای دنیایی باعث می‌شود که انسان از کارهای آخرتی غافل شود. می‌داند که نماز خوب است اما به آخر وقت موکول می‌کند و حتی برخی مواقع، فراموش هم می‌کند.

مشکلاتی که داریم، فکر می‌کنیم دیگران باید برای ما رفع کنند و توکل به خدا نمی‌کنیم؛ دلیلش این است که روحیه اخلاص در ما ضعیف شده است. به جای اینکه نماز شب بخوانیم، دعا کنیم، صدقه بدهیم و کارهای خیر کنیم و از خدا بخواهیم که مشکل ما را حل کند، ابتدا به سراغ دیگران می‌رویم و هرگاه مأیوس شدیم، سراغ خداوند می‌رویم. باید اخلاص و ایمانمان را تقویت کنیم تا ابتدا به سراغ خداوند برویم. اشتباه نکنیم! مشکل به دست خدا حل می‌شود و مشکل‌گشا خداوند است نه مردم و دیگران.

ایمان به قدرت الهی

حضرت یوسف (علیه‌السلام) به یارارن زندانیش فرمود: ﴿يا صَاحِبَي السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ﴾.[2] باید به این نتیجه برسیم که زید رئیس فلان اداره، مشکل‌گشا نیست بلکه خداوند قدرت اصلی است و او باید مشکل ما را حل کند. برخلاف یهود که فکر می‌کردند که خداوند قدرت ندارد ﴿وَقَالَتِ الْيهُودُ يدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيدِيهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ ينْفِقُ كَيفَ يشَاءُ﴾[3] فکر می‌کردند که خداوند این دنیا را خلق نمود، رها کرد و دخالتی نمی‌کند. نه! این‌گونه نیست. دست خداوند باز است و می‌تواند مشکلات را برطرف کند و در این کار، مصالح و مفاسد را در نظر می‌گیرد.

﴿وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا﴾ خداوند برای این حرف یهود، آنان را لعنت می‌کند.

برای برطرف شدن مشکلات باید سعی کرد ﴿لَيسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى﴾[4] یکی از این سعی‌ها تلاش برای ارتباط با خداوند است. اگر بتوانیم سیم ارتباطیمان را با خداوند وصل کنیم، مشکلاتمان بهتر حل می‌شود. در روایات داریم که برخی فکر می‌کنند که با ارتباط با زید، بکر و عمرو مشکلاتشان حل می‌شود درحالی‌که اگر به خداوند روی بیاورند و از خداوند بخواهند، مشکلاتشان خیلی زودتر حل می‌شود.

«عنه، عن بعض أصحابنا بلغ به أبا جعفر (ع) قال: ما بين الحق والباطل إلا قلة العقل، قيل، وكيف ذلك يا بن رسول الله؟ - قال: إن العبد يعمل العمل الذي هو لله رضا فيريد به غير الله، فلو أنه أخلص لله لجاءه الذي يريد في أسرع من ذلك»[5] بین عقل و باطل «قلة العقلی» است؛ کسانی که عقلشان کم است به دنبال باطل می‌روند، کسانی که عقلشان زیاد است به دنبال حق می‌روند. سائل می‌پرسد: قلت عقل چه ربطی به حق و باطل دارد؟ امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: عبد کار خیر را انجام می‌دهد ولی برای خدا انجام نمی‌دهد. اگر آن را خالص برای خدا انجام دهد خداوند بهتر کمکش می‌کند.

می‌خواهد کار خیری مثل، خمس، زکات و خدمتی انجام دهد اما می‌گوید به کسی بدهم که روزی به دردم بخورد. اگر قصدت خالص نباشد، این خمست قبول نیست. خمس عبادتی مانند نماز است که اگر ریا در آن باشد قبول نیست. اگر پول را خالص برای خدا بدهید، خدا زودتر مشکلات شما را برطرف می‌کند.

گاهی کارهای خیر خود را آلوده به ریا، تزویر، فریب و برای غیر خدا انجام دادن، می‌کنیم، این باعث می‌شود که اخلاص از بین برود.

خداوند متعال به ما توفیق دهد که بتوانیم تمام کارهایمان را با اخلاص کامل انجام دهیم. طلاب و فضلای محترم که درس می‌خوانید و مطالعه و مباحثه می‌کنید، این‌ها همه کار خیر است اما سعی کنید که همین‌ها را برای خدا انجام دهید، نه برای شهریع، مدرک، پست گرفتن و ... . برای مقامات دنیایی درس نخوانید بلکه برای خدا بخوانید و خداوند آن مقامات را به شما خواهد داد. شما به دنبال مقام نباش، ببین که مقام چگونه به دنبال تو می‌آید.