< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

97/10/25

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: اطلاق لفظ و اراده لفظ / وضع

خلاصه جلسه گذشته: صحبت پیرامون «اطلاق اللفظ و ارادة شخصه» بود. سه قول در مسئله وجود دارد:

قول اول: این نوع استعمال صحیح است و اشکالی ندارد؛ مانند «دیز مهمل» یا «زید لفظ».

انواع استعمال صحیحاستعمال صحیح اعم از استعمال حقیقی و مجازی است؛ «رأیت اسداً فی الحمام» استعمالی صحیح است اما با قرینه که مراد از اسد، رجل شجاع است.«زید لفظ»، استعمالی صحیح است اما پرسش آن است که این استعمال حقیقی است یا مجازی؟

استعمال حقیقی: «استعمال اللفظ فی ما وضع له»؛ لفظ در معنای موضوع‌له استعمال شود؛ به‌عبارت‌دیگر استعمال لفظ در معنای خودش.

استعمال مجازی: استعمال اللفظ فی غیر ما وضع‌له.

زید نامی است که برای انسانی وضع شده است، معنای موضوع‌له زید، هیکل خارجی است اما در مثال «زید لفظ» هیکل خارجی اراده نشده بلکه «زاء، یاء و دال» اراده شده است؛ بنابراین زید در موضوع‌له خود استعمال نشده و قرینه هم آن است که گفته می‌شود «لفظ»؛ اگر گفته می‌شود «قائم» مراد هیکل خارجی بود. درست است که در موضوع‌له استعمال نشده اما استعمال، صحیح است.

قول دوم: استعمال صحیحی نیست.

قول سوم: متعلق به آقاضیاء عراقی است؛ ایشان می‌فرماید: اطلاق لفظ و اراده شخص آن لفظ محال است؛ زیرا اجتماع نظر آلی و استقلالی حاصل می‌شود. نظر به الفاظ آلی است زیرا برای افاده معنا استفاده می‌شوند؛ لفظ خصوصیت ندارد بلکه رساندن معنا مهم است؛ به‌عبارت‌دیگر، لفظ وسیله تفهیم و تفهّم است. علاوه بر اینکه اصل آن است که نظر به لفظ آلی باشد در اطلاق لفظ و اراده شخص، توجه به خود لفظ شده و نظر استقلالی است؛ بنابراین اجتماع نظر استقلالی و آلی شکل گرفته که محال است.[1]

پاسخ

مرحوم آخوند خراسانی، پاسخ دادند که در اینجا دو اعتبار وجود دارد و با دو اعتبار اشکالی وجود ندارد.[2]

زمانی که انسان در نماز، آیات و الفاظ را ادا می‌کند اگر نظر آلی باشد انسان می‌تواند با هر زبانی، مفاهیم را بیان کند و با خداوند صحبت کند اما اگر نظر استقلالی است باید همین لفظ عربی خاص، استعمال شود و جز آن چیز دیگری نمی‌توان استفاده نمود. نظر آلی نیز وجود دارد و نمازگزار، به معنای الفاظ هم توجه می‌کند؛ بنابراین اجتماع نظر آلی و استقلالی محال نیست.مقام دوم: انواع استعمال لفظاطلاق لفظ و اراده نوع، صنف، مثل یا شخص، آیا استعمال در معنا هستند یا نه؟معنای «ضَرَب» حدثی است؛ یعنی چیزی در خارج واقع شد؛ اما «ضرب فعل ماض» دلالت بر حدث نمی‌کند. این مثال نمی‌گوید که کسی، دیگری را در خارج کتک زده و ضرب در خارج محقق شده است. این مثال مصداقی است استعمال لفظ در معنا نیست.انواع دیگر اطلاق نیز همین‌گونه هستند مانند «زید فاعل» یا «زید انسان». هرچند که تفهیم و تفهّم محقق است اما استعمال لفظ در معنا نیست.اشکال نفی استعمالیت

محقق خویی[3] و مرحوم بروجردی[4] فرموده‌اند: اطلاق لفظ و اراده نوع، صنف، مثل یا شخص، اصلاً استعمال نیست بلکه القای نوع، صنف، مثل یا شخص لفظ به مخاطب است. گاهی لفظ استفاده شده و خصوصیت فرد اراده می‌شود، گاهی لفظ استفاده می‌شود و کلی اراده می‌شود، وقتی گفته می‌شود «زید انسان» از زید اراده زید و امثال زید شده است نه خصوص زید.

مثال دیگر: وقتی ماری را می‌بینید می‌گویید: هذه الحیة مضرة. معنای کلام آن است که هر ماری مضر است نه خصوص این مار؛ لفظ خاص است (هذه الحیّة) اما اراده عام شده است.

معنای استعمال

به نظر ما استعمال یعنی آن چیزی که به‌وسیله آن تفهیم و تفهّم محقق می‌شود؛ بنابراین این موارد، استعمال هستند اما می‌توان گفت که در معنای موضوع‌له استفاده نشده‌اند و استعمال مجازی هستند.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo