درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/وضع /وضع مرکبات

خلاصه جلسه گذشته: گفتیم که وضع نوعی و شخصی داریم. وضع نوعی را مثال زدیم به هیئات مثل هیئت فعل ماضی که دلالت بر زمان گذشته دارد یا هیئت «یضرب» دلالت بر زمان حال یا آینده دارد هر ماده‌ای باشد. وضع شخصی مربوط به مواد است مثل «ضَرْب» به معنای زدن است یا «کتابت» به معنای نوشتن، وضع شخصی است. برای دانستن وضع شخصی باید به علم لغت رجوع کرد اما برای دانستن هیئات باید به علم صرف و نحو رجوع کرد. اعلام، وضع شخصی دارندع اسماء جمادات، نبادات و حیوانات، وضع شخصی دارند، حروفی مانند «من»، «الی» و ... هم وضع شخصی دارند.

مرحوم شیخ عبدالکریم حائری می‌فرماید: «أنّها بموادّها الشخصيّة لها وضع آخر غير وضع المفردات بمعنى أنّ لقضيّة «زيد قائم» وضعاً آخر يكون لفظ زيد بمنزلة جزء الكلمة في ذلك الوضع. أنّ وضع مفردات القضيّة لا يفي بصدق القضيّة التامّة التي يصحّ السكوت عليها؛ لأنّ معانى المفردات معانٍ تصورّيّة و تعدّد المعاني التصوّريّة لا يستلزم القضيّة التامّة التي يصحّ السكوت عليها، فلا بدّ أن يكون‌ القضيّة المستفادة من قولنا «زيد قائم» مسبّبة من وضع آخر غير وضع المفردات و هو الوضع النوعيّ لهذه الهيئة».[1]

اختلاف در این زمینه وجود دارد اما ما آن را نزاع لفظی می‌دانیم اما چون مرحوم شیخ عبدالکریم حائری این بحث را مطرح کرده و برخی نیز از ایشان تبعیت کرده‌اند ما هم بحث را بیان می‌کنیم.

اما ما می‌گوییم:‌ اینکه شما می‌گویید ضرب برای فعل، زید برای فاعل و عمرا برای مفعول است، این جزء وضع نوعی است. وضع نوعی آن است که فعل گاهی متعدی است و گاهی لازم است؛ اگر لازم باشد مفعول نیازی ندارد اما اگر متعدی شد، علاوه بر فاعل، مفعول هم می‌خواهد.