درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/وضع /علامت حقیقت و مجاز

آیت‌الله سبحانی (حفظه‌الله) می‌فرماید: کتب لغت قرون اولی، موضوع‌له الفاظ را دقیق‌تر بیان کرده‌اند؛ لذا مورداعتنای علما هستند اما کتب که در قرون بعدی نوشته شده‌اند در بسیاری از موارد از همان کتب تبعیت کرده‌اند و در برخی تبعیت نکرده‌اند و کلامشان اعتبار کتب اولی را ندارد. اگر تعارضی بیان کلام لغویان اوایل با لغویان اواسط باشد، کلام لغویان اوایل مقدم است.[1]

سید مرتضی (رحمه‌الله) می‌فرماید: «أقوى ما يعرف به كون اللفظ حقيقةً هو نصّ أهل اللغة».[2]

محقق حلی (رحمه‌الله) می‌فرماید: «هو إمّا بنصّ أهل اللغة- بأن يقولوا: هذا حقیقة».[3]

مرحوم علامه مظفر می‌فرماید: «قد يعلم الإنسان- إمّا من طريق نصّ أهل اللغة أو لكونه نفسه من أهل اللغة- أنّ لفظ كذا موضوع لمعنى كذا. و لا كلام لأحد في ذلك، فإنّه من الواضح أنّ استعمال اللفظ في ذلك المعنى حقيقةٌ و في غيره مجاز».[4]

به نظر ما به شرط حصول اطمینان به معنای موضوع‌له، تنصیص اهل لغت، علامت حقیقت است. با رجوع به کتب لغت اگر اطمینان حاصل شد، می‌توان آیه را تفسیر کرد یا روایت را معنا نمود وگرنه مجرد قول لغوی حجت نیست.

آیت‌الله سبحانی می‌فرماید: کتب لغت قرون اولی اطمینان بیشتری حاصل می‌کنند و درباره سایر کتب باید دقت بیشتری کرد: «المراد من تنصيص أهل اللغة هو تنصيص مدوّني معاجم اللغة العربيّة، فإنّ مدوّني اللغة الأوائل كالخليل بن أحمد الفراهيديّ مؤلّف كتاب «العين» و الجوهريّ مؤلّف الصحاح قد دوّنوا كثيراً من معاني الألفاظ من ألسن القبائل العربيّة و سكّان البادية، فتنصيص مثل هؤلاء يكون مفيداً للاطمئنان بالموضوع له».[5]