درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ/وضع /علامت حقیقت و مجاز

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث اصول فقه درباره علائم حقیقت و مجاز بود.

جایگاه دوم اصالة الحقیقه آن جایی است که معنای حقیقی لفظ مشخص است اما مراد مشکوک است؛ در این صورت مراد از آیه را حمل بر معنای حقیقی می‌کنیم. این استفاده از اصالة الحقیقه کاملا درست است.

جایگاه سوم جایی است که مستعمل‌فیه را می‌دانیم و لفظ یک استعمال بیشتر ندارد. کتاب لغت را که باز می‌کنیم، یک معنا بیشتر برای آن ذکر نشده است؛ پس ناچاریم که لفظ را بر همان معنا حمل کنیم.

مرحوم آخوند می‌فرماید: «إنّه لم تثبت حجّيّة هذا الأصل».[1] بر حجیت اصالة الحقیقه هیچ دلیلی از آیات، روایات و ... وجود ندارد.

شیخ محمد تقی اصفهانی می‌فرماید: «ورود اللفظ في مقام البيان مجرّداً عن القرائن مع حصول العلم بالمعنى المقصود من الخارج من غير قرينة منصوبة من المتكلّم أو ملحوظة له في الإفهام و عدم استعماله في غيره في مقام البيان، إلّا مع إقامة قرينة صارفة عن الأوّل معيّنة له، فإنّه إذا وجد اللفظ على النحو المذكور في الاستعمالات المتداولة، دلّ ذلك على كونه حقيقةً في الأوّل مجازاً في غيره، فإنّ ذلك من لوازم الوضع‌ و عدمه».[2]

اشکال: این علامت همان تبادر است. اگر از لفظی برداشتی داشته باشید که بدون قرینه، تبادر است.

«أنّا إذا علمنا ثبوت معنى للفظ في العرف نحكم لذلك بثبوته له في أصل اللغة أيضاً؛ نظراً إلى أصالة عدم النقل و عدم تعدّد الأوضاع. هذا مع علمنا بثبوت تلك اللفظة في أصل اللغة. و أمّا مع الجهل بذلك و احتمال كونه من الموضوعات الجديدة فلا».[3]

اشکال: این همان علامت تبادر است.

مرحوم موسوی قزوینی می‌فرماید:«من الأمارات‌ التقسيم، فإنّه يدلّ على الحقيقة في المقسم بوجهين‌:

الثاني: أنّ بناء اهل العرف‌ على جعله كاشفاً عن الحقيقة في المقسم».[4]

اشکال: این همان حمل شایع صناعی است که بیان مصداق است که گفتیم علامت حقیقت نیست.