< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

99/12/10

بسم الله الرحمن الرحیم

 

موضوع: مباحث الفاظ/وضع /استعمال لفظ در اکثر از معنا

 

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در بحث اصول فقه درباره استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد بود. اقوالی در این مسئله مطرح بود، یکی از اقوال مهم این بود که استعمال لفظ در اکثر از معنا،‌ در مفرد مجاز است و در تثنیه و جمع،‌ حقیقت است. صاحب معالم و صاحب معارج این نظریه را ابراز کرده‌اند و دلایلی را برای آن اقامه کرده‌اند. یکی از دلالیل این بود که قید وحدت در مفرد لحاظ شده است. دلیل دیگر این بود که تثنیه و جمع در حکم تکرار مفرد است؛‌ پس تثنیه در دو معنا و جمع در سه معنا و بیشتر،‌ می‌تواند استعمال شود.

اشکالات

اشکال اول: آیا قید وحدت در موضوع‌له الفاظ شرط است یا نه؟ آیا قید وحدت در استعمال قید است؟ آیا قید وحدت در وضع قید است؟

اگر قید برای موضوع‌له باشد، وقتی گفته می‌شود: «جئنی بعین»،‌ یعنی «جئنی بفضة وحده»، ‌یک نقره بیاور دوتا نیاور.

تبادر و وجدان این برداشت را از کلام ندارد و اگر چند طلا یا چند نقره هم بیاورد که شما یکی را انتخاب کنید، بازهم درست است. اگر شما طلب آب کنید و چند لیوان آب بیاورند، بازهم امتثال صورت گرفته است؛‌ پس وحدت قید موضوع‌له نیست.

اگر وحدت قید وضع باشد، ‌یعنی واضع در مقام وضع،‌ آن را برای یک مورد وضع کرده است. اگر بخواهیم قضیه را تاریخی بدانیم، باید در کتب لغت باشد یا در جای دیگری گفته شود که وحدت قید وضع باشد.

وحدت قید استعمال محسوب نمی‌شود و واضع شرط نکرده که در مقام استعمال قید وحدت باید باشد؛ زیرا در هیچ جایی از کتب لغت یا کتب تاریخی چیزی نیست. پس وحدت،‌ قید موضوع‌له،‌ وضع یا استعمال نیست.

اگر این‌گونه باشد باید استعمال الفاظ غلط باشد؛‌ زیرا استعمالی که قید وحدت ندارد باید غلط باشد.

اشکال دوم: اگر واضع در هنگام وضع،‌ اراده مفرد کرد، دلیل نمی‌شد که ما هم اراده وحدت کنیم. واضع مانند شارع نیست که وجوب تبعیت داشته باشد. اگر واضع، در حالت، مکان یا زمان خاصی بود، لازم نیست که ما هم هنگام استعمال همان حالت را داشته باشیم.

اشکال سوم: اینکه تثنیه و جمع در قوه تکرار مفرد است را قبول نداریم. در تثنیه و جمع، همان معنای مراد از مفرد تکرار می‌شود نه معنای دیگری. عینان، به معنای دو طلا یا دو نقره است نه به معنای دو طلا و دو نقره. مگر در جایی که امکان نداشته باشد مانند اعلام که وقتی گفته می‌شود «زیدان» امکان ندارد که هر دو یک ماهیت باشند پس مراد، «ما یسمی بزید» است.

قول پنجم

استعمال لفظ در اکثر از معنا جایز است، چه در مفرد، چه در تثنیه و جمع و چه در اثبات یا نفی، در صورتی که همراه با قرینه باشد. همه این استعمالات حقیقت هستند.[1]

اشکال: این بحث را قائل فقط در بحث مشترک مطرح کرده درحالی‌که استعمال لفظ در اکثر از معنا در غیر مشترک هم جایز است و می‌توان در معنای مجازی هم استعمال کرد. نظر مرحوم امام خمینی هم همین است و آن را از محسنات کلام می‌داند.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo