موضوع: تفسیر آیات 49 و 50 سوره بقره

﴿وَ إِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَ فِي ذٰلِكُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ ﴾ [1] ﴿وَ إِذْ فَرَقْنَا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْنَاكُمْ وَ أَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ ﴾[2]

خلاصه جلسه گذشته: بحث در رابطه با تفسیر آیه 49 سوره بقره بود. آیه در مقام امتنان بر بنی اسرائیل بود. خداوند به رنج‌های آنان در هنگامه‌ی سروری و سلطنت فرعون اشاره کرد. از روا داشتن بدترین عذابها بر ایشان سخن می‌گوید و در نهایت این رنجها را بلائی بزرگ برای ایشان می‌شمارد. بحث به همین فراز آخر روایت رسید.

فِي ذٰلِكُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ...در رابطه با بلاء سه احتمال در تفاسیر آورده‌اند. یک احتمال این است که مراد از بلاء آزمون و امتحان باشد. یعنی خداوند با این رنجها از شما بنی‌اسرائیل امتحانی سخت و بزرگ گرفت و این مصائب آزمونی برای محک ایمان شما بود. احتمال دوم این است که مراد از بلاء مجازات باشد. یعنی از آنجا که بنی‌اسرائیل قدر نعمات الهی را ندانستند و آنها را شاکر نبودند، خداوند آنها را مبتلا به فرعونیان نمود. احتمال سوّم این است که مرجع ضمیر "ذلکم" را به نجات بنی‌اسرائیل از چنگال فرعونیان بازگردانیم و در نتیجه بلاء به معنی انعام و لطف الهی خواهد بود. البته این که مرجع ضمیر را نجات بنی‌اسرائیل بدانیم، در معنی اول هم قابل تصوّر است. یعنی امتحان خداوند به هر دو بوده است. بنی‌اسرائیل هم به رنجها و هم به نجات از چنگال دشمنانشان آزموده شده است.

به نظر ما بهتر است که همان معنی اول، یعنی امتحان و آزمون را مراد از آیه بدانیم. چرا که با فرض این معنی برای مفهوم ابتلاء، می‌توان دو معنی دیگر را هم اراده کرد. چرا که امتحان و آزمون هم می‌تواند به انعام و لطف باشد و هم به مجازات و عذاب صورت پذیرد.

نکته‌ای که در این آیه خیلی جای دقت دارد، تعبیر «وَ إِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ» است. خداوند نجات بنی‌اسرائیل را از چنگال قدرتمند فرعونیان به خودش و اسباب الهی نسبت می‌دهد که این مطلب برای ما جای عبرت دارد. انسان نباید از پس پیروزی‌ها مغرور شود. نباید به خویش و توانائیهای ظاهری خود فریفته شود. انسان باید دائما عنایت و حمایت حق را متذکّر باشد. چرا که خداوند تمام این اسباب را برای انسان فراهم کرده است و اوست که به ما توفیق می‌دهد. خداوند در این آیه تمام مواهبی که بر بنی‌اسرائیل نازل شد را به خود نسبت می‌دهد. تعبیر "فرقنا" و "فأنجیناکم" و "اغرقنا" همگی مؤید این معنی است.

توجّه به این امدادهای غیبی و الهی در زندگی انسان اهمّیت زیادی دارد. ما باید در زندگی به قدرت الهی توجّه داشته باشیم. در حوائج و شدائد، از او طلب یاری و نصرت داشته باشیم، از انسان‌ها به قدرت او رویگردان باشیم. البته در اینصورت انسان باید متوجّه حضور حق در هستی نیز باشد، نباید به گناهان آلوده شود. اگر گناهی سرزد به سرعت توبه کرده و فاصله را جبران کنید. اگر انسان اینچنین حضور حق در هستی را حس کند، می‌فهمد مأنوس و محبوبی بهتر از او نمی‌تواند پیدا کند. اگر انسان به حمایت و قدرت حق در هستی توجّه داشته باشد،بابت مواهب و نعماتی که در اختیار دارد شاکر حق خواهد بود.

وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ...نکته‌ی دیگری که خداوند در این آیه متذکّر می‌شود، نظارت بنی‌اسرائیل بر عذاب فرعونیان است. این نوعی امتنان بر بنی‌اسرائیل است. شما در فقه دیده‌اید برخی از انواع مجازات، در برابر دیدگان دیگران انجام می شود تا مردم ببینند چگونه یک انسان خلافکار، تقاص رفتار زشت و جرم‌آلود خود را پس می‌دهد و این برای خود بنی‌اسرائیل یک نوع تسلّی و تشفّی حاصل می‌کند که آن همه ظلم را پایان یافته ببینند و قلوبشان از آن همه جراحت التیام یابد.