« فهرست دروس

درس تفسیر استاد محسن فقیهی

96/12/09

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تفسیر آیه 63 سوره بقره

«وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ وَ اذْكُرُوا ما فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ».[1]

خداوند متعال برای اجرای دستورات الهی در رابطه با ضمانت اجرای احکام، مسیر و راهکاری را در این آیه بیان می‌فرماید. راه موفقیت و سعادت انسان این است که این راه را طی کند.

روش تربیتی قرآن: برای محقّق شدن تربیت در انسان از چه روشی باید استفاده کرد؟ خداوند متعال برای اینکه جامعه، الهی شود، دستوراتی را بیان می‌فرماید و در بیان آن دستورات حجّت را تمام می‌کند؛ یعنی معجزاتی را در اختیار پیامبران قرار می‌دهد تا مردم ایمان پیدا کنند. بعد از اینکه مردم ایمان آوردند، برای انجام دستورات الهی هم از تشویق استفاده می‌شود و مزایای اجرای آن حکم را برای مردم بازگو می‌کنند و هم از تهدید برای ترک نکردن آن دستورات. پس تشویق و تهدید در کنار هم بیان می‌شود.

این مسیر برای انجام دادن هر کاری لازم است، ابتدا دستور بیان می‌شود، سپس باید مصالح آن دستور توضیح داده شود. وقتی که مخاطب متوجه مصالح دستور شود، به راحتی دستور را می‌پذیرد و انجام می‌دهد. بعد از بیان مصالح باید مفاسد انجام ندادن دستور بیان شود و بعد از آن تهدید در مرحله آخر قرار دارد. تمام این خصوصیّات باید وجود داشته باشد تا ضمانت اجرای آن دستور در خارج محقق شود، مخصوصاً در مورد افراد لجوج و مغرور.وقتی که حضرت موسی از کوه طور آمد، الواح را به مردم نشان داد و به آن‌ها فرمود که این الواح از طرف خدا نازل شده است و در آن دستورات خدا بیان شده که باید به آن‌ها عمل کنید. در کنار آن معجزات حضرت موسی هم قرار داشت که دیده بودند اما یهود، مردمی مغرور و لجوج بودند لذا بعد از بیان احکام الهی به اذن الهی، کوه بالای سر آن‌ها آمد؛ یعنی احساس کردند که هر لحظه کوه می‌خواهد بر سر آن‌ها فرو ریزد.

اولاً از بنی اسرائیل میثاق و تعهّد گرفت که باید عمل کنید «وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ» آنگاه به آن‌ها فرمود که محکم به دستورات عمل کنید «خُذُوا ما آتَيْناكُمْ بِقُوَّةٍ» دستورات را اجرا کنید وگرنه نابود می‌شوید. تهدید بعد از اتمام حجّت است. «وَ اذْكُرُوا ما فِيهِ» تورات را مرتب بخوانید. بعد از تمام این مراحل شاید تقوا پیدا کنید «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ».

عدّه‌ای گفته‌اند که وقتی حضرت موسی الواح را آورد و به مردم گفت که باید به دستوراتش عمل کنید زلزله‌ آمد. مرحوم علّامه می‌فرماید: این حرف درست نیست چون اگر این‌چنین باشد دیگر معجزه نیست. آیه قرآن هم می‌فرماید «وَ رَفَعْنا» یعنی حرکت دادیم و بلند کردیم که آن‌ها بترسند[2] .

پس ما از این آیه درس می‌گیریم که وقتی بخواهیم یک جامعه را اداره کنیم باید چند کار انجام دهیم: اول اینکه با بیان و رفتارمان، احکام را برای مردم بیان کنیم. دوم اینکه مصالح و مفاسد آن‌ها را برای مردم بیان کنیم. سپس حجّت را بر مردم تمام کرده و حقّانیّت خود را به مردم ثابت کنیم و در مرحله بعد به تشویق و تهدید بپردازیم؛ و این کار باید با قدرت انجام شود و بعد باید تکرار کنید که فراموش نشود اگر تمام این مراحل را انجام دهید امید است که با تقوا شوید.

چند نکته:

نکته اول: یکی از نکات مهم این است که تعهد بگیرید. میثاق به معنای تعهد مؤکّد است.

نکته دوم این است که حجت را تمام کنید نه اینکه فقط دستور دهید.

نکته سوم: مجازات را باید عملی کرد و با قوّت انجام داد. اگر شخص یا اشخاصی به دستورات عمل نکردند باید مجازات شوند وگرنه بقیه مردم هم در عمل کردن سست می‌شوند.

نکته چهارم: مردم باید به مدیر، ایمان بیاورند، وقتی ببینند که مدیر، صلاح آن‌ها را می‌خواهد و حرف‌ها و دستورات او به صلاح آن‌هاست به او ایمان آورده و در این صورت است که به حرف‌های او عمل می‌کنند.


logo