السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الأول/ الفصل الأول فی موضوعیة الوجود للعلم الإلهی/ غشاوة وهمیة و ازاحة عقلیة/ توضیح عرض ذاتی طبق مختار استاد/ اشکال شیخ اشراق در مورد ورود یا خروج عدد در فلسفة/ ج1/ ص 34

 توضیح عرض ذاتی طبق مختار استاد

 العرض الذاتی: ما یلحق الشیء لذاته أی بلا واسطة فی العروض.

 (این نظر مرحوم سبزواری و به تبع ایشان شاگردش مرحوم صاحب کفایة است. طبق این تعریف، عرض ذاتی یعنی هر محمولی که اسنادش به موضوع، اسناد حقیقی یعنی اسناد إلی ما هو له باشد)

 انواع واسطه

 الف: واسطه در ثبوت: علت تحقق شی است که خودش دو قسم است

  1 خارجی: علیت خداوند متعال برای عالم

  2 تحلیلی: اصالت وجود برای مجعولیت وجود،

 ب: واسطه در اثبات: دلیل بر شیء، سبب علم ما به آن شیء

 ج: واسطه در عروض: چیزی که مجوز مجاز عقلی است.

 

 انواع اسناد

 الف: اسناد حقیقی: انبت الله البقل

 ب: اسناد غلط: انبت الشتاء البقل

 ج: اسناد مجازی: انبت الربیع البقل (این مجاز در اسناد است نه مجاز در کلمة)

 

 پس عرض ذاتی شامل می شود:

 الف: مساوی موضوع: الوجود أصیل

 ب: أعم از موضوع : الوجود ممکن (زیرا وصف امکان برای معدومات نیز هست)

 ج: أخص از موضوع: الوجود خارجی (زیرا وجود ذهنی هم داریم)

 (اشکال: اینکه عرض ذاتی را چنین تعریف کردیم موجب تداخل علوم می شود زیرا اگر ملاک این باشد که محمول واسطه در عروض نداشته باشد، بعضی احکامی که برای انواع موضوع است و برای آنها علمی علی حده تشکیل شده، باید جزء علمی باشد که از خود موضوع علم بحث می شود. مثلا بعض احکام جسم نیز باید داخل در فلسفة شود زیرا برای خود وجود جسم است و واسطه در عروض ندارد.

 جواب: این اشکال صحیح است اما همانطور که استاد مصباح گفته اند تقسیم بندی علوم اعتباری است و اشکالی پیش نمی آید.)

 حصر عقلی حکمت در سه قسم

 مراجعه شود: الهیات شفا/ فصل اول از مقالة اول و منطق شفا/ مدخل فصل اول از مقالة اول

 اشیاء

 الف: الهیات: لا یفتقر إلی المادة أصلا لا فی الوجود العینی و لا فی الوجود الذهنی: این الهیات است که شامل: 1 امور عامة، 2 جواهر و اعراض، 3 واجب و صفاتش، 4 نفس و صفاتش می باشد. این قسم احتیاج به مادة ندارد اما امکان دارد که در مادة محقق شود

 ب: یفقتر إلی المادة فی الجمله: دو قسم است

  1: طبیعیات: یفتقر إلیها فی الوجودین الخارجی و الذهنی. همان جسم است

  2: ریاضیات: یفتقر إلیها فی الوجود الخارجی فقط. کمیات

 (عدد عرض است پس می توان آن را به تنهایی بدون معروض یعنی بدون مادة تصور کرد. مردم معمولا در ذهن هم کمیات را به شکل مادی تصور می کنند.

 در این سه قسم که حصر عقلی است، شق چهارم ممکن و معقول نیست یعنی چیزی که در خارج بدون مادة باشد اما در ذهن محتاج مادة باشد.)

 اشکال شیخ اشراق در مورد اعداد

 مطارحات/ ص 197

 الحساب موضوعه العدد والعدد مما لایفتقر الی المادة اصلا لعروضه للمجردات.

 پاسخ آخوند

 تعلیقة آخوند بر الهیات شفا/ ص 3 و 4 طبع سنگی

 باید دانست که گاهی چیزی مصداق ما لا یفتقر الی المادة اصلا است. یعنی از موضوعات الهیات بالمعنی الاعم است، ولی برای آن علمی جداگانه هم تاسیس می شود و یا از آن در علم اسفل (طبیعیات) بحث می شود، ولی این امر دو توجیه دارد به صورت مانعة الخلو.