السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الأول/ الفصل الخامس فی أن تخصص الوجود بماذا/ رجوع تشکیک وجود به وحدت وجود/ اشاره دوباره به اصالت وجود/ج1/ ص 49

 رجوع تشکیک وجود به وحدت وجود در نظر صدرا

 ما همان طور که به اصالت وجود پی بردیم، پی بردیم که وجود مشکک است. یعنی وجود یک حقیقت شخصی لا یتناهی است که وجود حق تعالی است و بقیه ی افراد وجود که همه حقیقتا موجودند، موجودیتشان چیزی جزء مراتب همان حقیقت وجود و شؤون و تجلیات آن نیست. [1] یعنی هر یک از آن ها، معنایی است شخصی که موجود است به عین وجود حقیقة الوجود، نه به وجودی مغایر با آن. نظیر صفات ذاتیة حق تعالی که هر یک حقیقة موجود است ولی نه به جودی مغایر وجود حق زیرا هر کدام عین حق است و نظیر قوای نفس مثل باصره، سامعه، ذائقه، و غیر آن ها، بناء بر نظر آخوند که «النفس فی وحدتها کل القوی.».

 (آخوند می گوید اینکه ما بین حق و خلق غیریت قائلیم، همه توهم است. همه به وجود خدا موجود اند نه به ایجاد او.

 البته نظر ما - استاد فیاضی در تشکیک غیر از نظر ملاصدرا است و ما این نوع تشکیک را که به وحدت وجود برمی گردد قبول نداریم)

 رجوع به مسئله اصالت وجود

 ما بر اساس اصالت وجود فهمیدیم که آن چه بالذات موجودات است، وجودات خاصه است و ماهیات گر چه موجود اند، ولی به عین موجودیت وجود موجود اند؛ نه این که بذاته موجود باشند و یا حتی به سبب وجود و یا به سبب علت فاعلی خارجی، وجود شوند. و فهمیدیدم که مفهوم وجود گ چه لازمه ی همه ی وجودات خاص هست. ولی این لازم، لازم ذهنی آن ها است. برای آنکه آنچه در خارج است، نفس وجود یعنی ملزوم است و مفهوم وجود امری ذهنی است و این مفهوم هم نفس ما فی الخارج نیست. زیرا آنچه در خارج است، عین حیثیت ترتب آثار است و چنین چیزی نمی تواند به ذهن که حیثیت آن، حیثیت عدم ترتب آثار است، بیاید. نظیر مفهوم «الشیء» برای ماهیات موجوده.

 (در کلام ابن سینا شیء یعنی ماهیت.

 منظور از انسان خارجی، وجود او است در خارج)

 و ستعلم أيضا أن مراتب الوجودات الإمكانية التي هي حقائق الممكنات ليست إلا أشعة و أضواء للنور الحقيقي و الوجود الواجبي جل مجده و ليست هي أمور مستقلة بحيالها و هويات مترئسة بذواتها بل إنما هي شئونات لذات واحدة و تطورات لحقيقة فاردة كل ذلك بالبرهان القطعي و هذه حكاية عما سيرد لك بسطه و تحقيقه إن شاء الله تعالى. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 49