السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الأول/ الفصل السابع/ توضیح و تنبیه / اشاره به بحث تشکیک/ اختلاف در اینکه تشکیک صدرا همان وحدت وجودش می باشد یا خیر/ ج1/ ص 70 و 71

 اشاره به بحث تشکیک

 گر چه اختلاف وجودات بالذات به تقدم و تاخر، و کمال و نقص، و شدت و ضعف است، ولی برای هر مرتبه از مراتب وجود لازمه ای هست که آن را ماهیت یا عین ثابت می نامند که این ماهیت به عین وجود واحد شخصی لا یتناهی حق تعالی موجودند. در این جاست که دو گونه رؤیت پیدا می شود:1. رؤیت ماهیات، تعینات و حدود.2. رؤیت وجود واحد لا یتناهی ای که همه به او موجودند.

 (عین ثابت ثبوت علمی دارد اما وجود عینی ندارد. البته عین ثابت در خارج نیز هست مانند آن بحث که می گوییم صورت ذهنی خارجیت مطلقة دارد و خودش نیز در خارج هست. اینکه می گوییم انسان موجود در ذهن، در خارج هست به این معنا نیست که صورت ذهنی در خارج به صورت مستقل موجود شده است بلکه منظور این است که صورت ذهنی انسان نیز دارای خارجیت مطلقه است و مرتبه ای از مراتب هستی است. عین ثابت نیز همین طور است.

 ما استاد فیاضی قائل به تشکیک هستیم اما تشکیک طبق نظر مشاء نه طبق نظر صدرا. در نظر مشاء، تشکیک سنخی است یعنی وجودات داریم که این وجودات وحدت سنخی دارند نه شخصی.

 قائلان به کثرت

  الف: مشاء: کثرت محض بدون وحدت شخصی. وجودات متباین اند اما وحدت سنخی دارند

  ب: حکمت متعالیة: کثرت حقیقی در عین وحدت شخصی که همان تشکیک صدرایی است.)

 و مما يجب أن يحقق أنه و إن لم يكن بين الوجودات اختلاف بذواتها إلا بما ذكرناه من الكمال و النقص و التقدم و التأخر و الظهور و الخفاء لكن يلزمها بحسب كل مرتبة من المراتب أوصاف معينة و نعوت خاصة إمكانية هي المسماة بالماهيات عند الحكماء و بالأعيان الثابتة عند أرباب الكشف من الصوفية و العرفاء فانظر إلى مراتب أنوار الشمس التي هي مثال الله في عالم المحسوسات كيف انصبغت بصبغ ألوان الزجاجات و في أنفسها لا لون لها و لا تفاوت فيها إلا بشدة اللمعان و نقصها فمن توقف مع الزجاجات و ألوانها و احتجب بها عن النور الحقيقي و مراتبه الحقيقية التنزلية اختفى النور عنه كمن ذهب إلى أن الماهيات أمور حقيقية متأصلة في الوجود- و الوجودات أمور انتزاعية ذهنية و من شاهد ألوان النور و عرف أنها من الزجاجات و لا لون للنور في نفسه ظهر له النور و عرف أن مراتبه هي التي ظهرت في صورة الأعيان على صبغ استعداداتها كمن ذهب إلى أن مراتب الوجودات التي هي لمعات النور الحقيقي الواجبي و ظهورات للوجود الحق الإلهي ظهرت في صورة الأعيان و انصبغت بصبغ الماهيات الإمكانية و احتجبت بالصور الخلقية عن الهوية الإلهية الواجبية و مما يجب أن يعلم أن إثباتنا لمراتب الوجودات المتكثرة و مُواضعتنا [1] في مراتب البحث و التعليم على تعددها و تكثرها لا ينافي ما نحن بصدده من ذي قبل [2]

  [3] إن شاء الله من إثبات وحدة الوجود و الموجود ذاتا و حقيقة كما هو مذهب الأولياء و العرفاء من عظماء أهل الكشف و اليقين و سنقيم البرهان القطعي على أن الوجودات و إن تكثرت و تمايزت إلا أنها من مراتب تعينات الحق الأول و ظهورات نوره و شئونات ذاته لا أنها أمور مستقلة و ذوات منفصلة و ليكن عندك حكاية هذا المطلب إلى أن يرد عليك برهانه و انتظره مفتشا. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 70 و 71

 (در نظر ما - استاد فیاضی تشکیک ملاصدرا همان وحدت وجودش می باشد. ملاصدرا می گوید همه ممکنات موجود اند و در موجود بودنشان مجازی در کار نیست یعنی حقیقة موجود اند اما همه ممکنات به وجود واحد شخصی حق تعالی موجود اند. علامة طباطبایی و مرحوم سبزواری نیز معقتد اند که تشکیک ملاصدرا همان وحدت وجودش می باشد. اما استاد جوادی به قرینه این صفحه و کلمة «مواضعتنا» معتقد اند تشکیک ملاصدرا غیر از وحدت وجود او می باشد. ملاصدرا اکنون که در ابتدای راه است تشکیک را مطرح می کند تا صعوبت کم کم از بحث وحدت وجود زائل شود و سپس نظر نهایی اش که وحدت وجود است را بیان می کند.

 آخوند به نور مثال می زند. نور ظاهر بذاته و مظهر لغیره است. حقیقت واحد است اما تکثر دارد. وجود نیز ظاهر بذاته و مظهر لغیره یعنی ماهیات است. همه ماهیات با همه تکثراتشان به وجود واحد حق موجود اند.

 ظهور شیء خود شیء است نه چیزی دیگر که به آن منظم شده باشد.

 هویت خدا را نمی توانیم بفهمیم چون در حجاب خلقی هستیم و از این حجاب نمی توانیم خارج شویم)