< فهرست دروس

درس اسفار استاد فیاضی

83/10/05

بسم الله الرحمن الرحیم

 السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الأول/ الفصل الثامن/ مساوقت وجود و شیئیت /بیان باطنیة در اطلاق نشدن موجود بر خدا/ نقد آخوند بر کلام باطنیة/ ج1/ ص 77 و 78
 رد کلام باطنیة در قول به عدم اطلاق موجود بر خدا
 قالت الباطنیة اسماعیلیة : أنه تعالی لا موجود و لا معدوم. لانه:
 ملل و نحل شهرستانی/ ج1/ ص 192 و 193 طبع مصر
  1. لو اطلق لفظ الوجود علیه تعالی، لزم کونه تعالی مشارکا للموجودات فی الوجود.
  2. و لو لزم من اطلاق لفظ الموجود عیه تعالی کونه مشارکا للموجودات فی الوجود، کان اطلاقه علیه تعالی اشراکا.
  3. لکن التالی باطل لادلة التوحید.
 نقد آخوند بر کلام باطنیة
 و هذا القول یستلزم امرین:
 الأول: تعطیل العقل عن معرفته تعالی لانه:
  1. لو لم یصح اطلاق الموجود علیه تعالی لاستلزام الاشراک، لم یصح اطلاق لفظ آخر علیه تعالی ایضا.
  2. و لو لم یصح اطلاق لفظ آخر علیه تعالی ایضا، انسد باب معرفته تعالی و تعطل العقل عن المعرفة.
  3. لکن التالی باطل بالاتفاق و بالوجدان و بالکتاب و السنة.
 الثانی: تعطیل العالم عن الصانع لأنه:
  1. لو لم یصح اطلاق الموجود علیه تعالی لاستلزام الاشراک، لم یصح اطلاق لفظ شیئ علیه تعالی ایضا.
  2. و لو لم یصح اطلاق لفظ شیئ علیه تعالی، لم یکن هو تعالی شیئا.
  3. و لو یکن هو تعالی شیئا، کان لا شیئا؛ لاستحالة ارتفاع النقیضین.
  4. لکن التالی باطل بالاتفاق و بالفطرة و بالعقل و بالکتاب و السنة.
 (متکلم می تواند دلیل از کتاب و سنت بیاورد اما فیلسوف نمی تواند. فیلسوف چون در اینجا در مقام محاجه با متکلم است از باب جدل به کتاب و سنت اخذ کرده است.
 جواب حلی به اشکال باطنیة این است که همراه تمامی صفات خدا باید «لیس کمثله شیء» آورده شود. خدا هم رتبه کسی نیست اما به معنای این نیست که الفاظی مانند موجود و عالم بر خدا اطلاق نشود. خدا علم دارد و ما هم علم داریم اما علم ما با او قابل قیاس نیست.
 برهان اول آخوند در تعطیل عقل از معرفت صحیح است. اما برهان دوم یعنی تعطیل عالم از صانع محل اشکال است از این جهت که رد قول باطنیة و متکلمین نمی تواند قرار بگیرد. آنها نگفته اند در مورد خدا لفظ موجود اطلاق نمی شود بلکه معدوم اطلاق می شود. در نظر آنها برای خدا نه موجود اطلاق می شود و نه معدوم. پس اشکال آخوند به آنها از این حیث وارد نیست. در نظر این افراد «شیء» و «لاشیء» نقیض نیستند بلکه عدم و ملکه برای ممکنات اند.
 مرحوم صدوق و قاضی سعید قمی می فرمایند تمام صفات ثبوتی به سلبی بر می گردد. الله تعالی عالم یعنی خدا جاهل نیست.)
 کلام شیخ اشراق در مطارحات در رد قول متکلمین
 مطارحات/ ص 205 و 206
 شیخ اشراق: این ها از طرفی می گویند خدای تعالی به اشیاء وجود می دهد و از طرفی هم می گویند وجود نه موجود است و نه معدوم. پس خدای متعال خالق عالم نیست، چون چیزی که می دهد موجود نیست.
 ان قلت: خدا وجود نمی دهد، ولی ثبوت می دهد. (چون ثبوت را اعم از وجود می دانند)
 قلت: ثبوت را که هر ممکن معدومی خودش دارد و احتیاج به خدا ندارد.
 (ثبوت و ثبات در لغت مترادف اند. اما در اصطلاح تفاوت می کنند. در اصطلاح فلسفه ثبوت یعنی تحقق و در برابر انتفاء و عدم قرار دارد. ثبات یعنی قرار و در برابر تغیر و تحول قرار دارد.)
 و أما من احتج على عدم إطلاق لفظ الموجود فيه تعالى بأنه يلزم منه كونه تعالى- مشاركا للموجودات في الوجود فقد ذهب إلى مجرد التعطيل [1] فإنه لا يصح حينئذ أن‌ يقال إنه حقيقة أو ذات أو شي‌ء من الأشياء و إلا لزم اشتراكه مع غيره في مفهوم [2] الحقيقة و الذات و الشي‌ء فإذا لم تكن شيئا يكون لا شيئا لاستحالة الخروج عن السلب و الإيجاب و كذا الهوية و الثبات و التقوم و أمثالها فينسد باب معرفته و وصفه بصفات جماله و نعوت كماله.
 و العجب أن أشباه هؤلاء القوم ممن يعدون عند الناس من أهل النظر و هذا هو العذر في إيرادنا شيئا من هوساتهم [3] في هذا الكتاب إذ العاقل لا يضيع وقته بذكر هذه المجازفات و ردها و ذكر صاحب الإشراق في كتاب المطارحات بعد ذكر ما تهوسوا به من شيئية المعدوم و إثبات الواسطة و من العجب أن الوجود عندهم يفيده الفاعل و هو ليس بموجود و لا معدوم فلا يفيد الفاعل وجود الوجود مع أنه كان يعود الكلام إليه- و لا يفيد إثباته فإنه كان ثابتا في نفسه بإمكانه فما أفاد الفاعل للماهيات شيئا فعطلوا العالم عن الصانع‌. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 77 و 78


[1] در کلام متکلمین و باطنیة تعطیل به دو معنا به کار رفته است: 1 تعطیل از معرفت. 2 تعطیل عالم از صانع. اما آخوند هر دو را با یک لفظ بیان کرده است. لازم به تذکر است تعطیل معنای دیگری نیز در فلسفه دارد و به معنای موجودی است که بدون اثر و تأثیر و مؤثر باشد که چنین چیزی محال است.
[2] مراد معنا است.
[3] هوس: شیء من الجنون

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo