درس اسفار استاد فیاضی
83/12/15
بسم الله الرحمن الرحیم
السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الأولی/ المنهج الثانی/ الفصل الأول/ اشاره به وحدت وجود در کلام آخوند/ ج1/ ص 86 و 87
اشاره به وحدت وجود در بیان آخوند
قد أشرنا فیما مر
[1]
، سینکشف فیما بعد
[2]
، ان موجودیة الممکن باتحاده بحقیقة الوجود
[3]
اتحاد الرقیقة بالحقیقة، و ان شئت، فقل:
[4]
اتحاد المظهر و الظاهر، و مناط امکان وجوده تعلقه بحقیقة الوجود؛ فیستنتج من ذلک امران:
1 امکان الماهیة هو لا ضرورة الوجود و العدم، و امکان الوجود هو تعلقه و فقره و کونه ارتباطا بالعلة؛
2 و لازم النتیجة الاولی، ان الماهیة الممکنة یمکن تعقلها علی الاستقلال عند وجودها ذهنا او خارجا؛ اذ الرابط هو وجودها لا نفسها، و وجود الممکن لا یمکن تعقله علی الاستقلال؛ لانه عین الربط و التعلق و الفقر، فتعقله علی الاستقلال تناقض.
(وجود ماهیت چه در ذهن و چه در خارج عین ربط به خدا است. اما ما می توانیم ماهیت را مستقل لحاظ کنیم زیرا وجود ماهیت است که عین ربط و تعلق است نه خود ماهیت.
مستقل لحاظ کردن ماهیت یعنی حقیقت وجود را نبینیم. اما غیر از حقیقت وجود، عدم است. پس مستقل لحاظ کردن وجود ماهیت یعنی وجودی که ممکن است، معدوم است. زیرا هر ممکن دارای ماهیت است. باید گفت ممکن به ایجاد علت موجود نمی شود بلکه ممکن شأن علت است. )
و إذ سينكشف لك بنحو البرهان أن موجودية الممكن ليست إلا باتحاده مع حقيقة الوجود كما أشير إليه و أن مناط إمكان وجوده ليس إلا كون ذلك الوجود متعلقا بالغير
[5]
مفتقرا إليه و مناط الواجبية ليس إلا الوجود الغني عما سواه فإمكان الماهيات الخارجة عن مفهومها الوجود عبارة عن لا ضرورة وجودها و عدمها بالقياس إلى ذاتها من حيث هي هي و إمكان نفس الوجودات هو كونها بذواتها مرتبطة و متعلقة و بحقائقها روابط و تعلقات إلى غيرها فحقائقها حقائق تعلقية و ذواتها ذوات لمعانية- لا استقلال لها ذاتا و وجودا بخلاف الماهيات الكلية فإنها و إن لم يكن لها ثبوت قبل الوجود إلا أنها أعيان متصورة بكنهها ما دام
[6]
وجوداتها و لو في العقل فإنها ما لم يتنور بنور الوجود لا يمكن الإشارة العقلية إليها بأنها ليست موجودة و لا معدومة في وقت من الأوقات
[7]
بل هي باقية على احتجابها
[8]
الذاتي و بطونها الأصلي أزلا و أبدا و ليست حقائقها حقائق تعلقية فيمكن الإشارة إليها و الحكم عليها بأنها هي هي و أنها ليست إلا هي و أنها لا موجودة و لا معدومة و لا متقدمة و لا متأخرة و لا مصدر و لا صادر و لا متعلق و لا جاعل و لا مجعول و بالجملة ليست محكوما عليها بحسب ذواتها و لو في وقت وجودها المنسوب إليها مجازا
[9]
عند العرفاء بنعت من النعوت
[10]
إلا بأنها هي هي لا غير بخلاف الوجودات فإن حقائقها تعلقية لا يمكن للعقل الإشارة إليها مع فرض انفصالها عن القيوم الجاعل- بأنها هي هي إذ ليست لها هويات انفصالية استقلالية و مع هذا فإنها عينيات صرفة بلا إبهام و وجودات محصنة بلا ماهيات و أنوار ساذجة بلا ظلمة و هذا مما يحتاج تصورها إلى ذهن لطيف ذكي في غاية الذكاء و الدقة و اللطافة. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج1، ص: 86 و 87
[1] اینکه ممکن به افاضة فاعل احتیاج دارد. منهج 1، فصل 5 و 7،
[2] منهج 2 فصل 22: از «تفصیل یقال بموجود حال»، و علت و معلول فصل 28. و ابتدای عر شیة
[3] به نظر علامه طباطبایی، استاد شهید مطهری، استاد جلال الدین آشتیانی [قدس الله اسرارهم] و استاد، تشکیک وجودِ آخوند، همان وحدت وجود عرفاست.
[4] به تعبیر آقای جوادی دلم ظله که حمل رقیقت و حقیقت هم توان این را ندارد، بلکه نیاز به حمل پنجمی داریم به نام حمل ظاهر و مظهر.
[5] در اینکه وجود معلول متعلق به غیر از اختلافی نیست. اما ابن سینا می گوید معلول یک وجود دارد و علت وجودی دیگر اما وجود معلول عین تعلق به علت است. اما آخوند می گوید تنها یک وجود واحد شخصی که آن نیز وجود علت است وجود دارد و معلول وجود مستقل نیست بلکه شأن و مظهر علت است.
[6] پس قضیة حینیة است.
[7] یعنی در ظرف وجود هم اگر من حیث هی حکم شود، هیچ حکمی ندارد بلکه حکم من حیث الوجود است.
[8] پس اینها از عدم موجود نمی شوند بلکه از حالت خفاء به ظهور می رسند و این مطابق کلام عرفا است که ایجاد یعنی اظهار و اعدام یعنی اخفاء . در نظر عرفا عدم ممتنع است و وجود که منحصر به ذات باری تعالی است، واجب است.
[9] وجود حقیقة به واجب نسبت داده می شود و مجازا به ماهیات نسبت داده می شود.
[10] متعلق به «محکوما علیها»
